Այո՛, գրեթե 100 տարի է, ինչ ողջ միջազգային հանրությունը սպասում է, որ Թուրքիան ճանաչի Հայոց ցեղասպանությունը: Այս մասին, այսօր՝ ապրիլի 1-ին, Բրյուսելում Ցեղասպանությունների կանխարգելման միջազգային գիտաժողովի եզրափակիչ նիստում ունեցած իր ելույթում նշել է Հայաստանի ԱԳ նախարար Էդվարդ Նալբանդյանը:
Ստորեւ ներկայացնում ենք նրա ելույթը.
Ես կցանկանայի շնորհակալություն հայտնել փոխվարչապետ պարոն Դիդյե Ռեյնդերսին` կազմակերպելու համար այս կարևոր համաժողովը` նվիրված ցեղասպանությունների կանխարգելմանը, Ռուանդայում ցեղասպանության քսանամյա տարելիցի կապակցությամբ: Ես նաև կցանկանայի շնորհակալություն հայտնել Գլխավոր քարտուղար Բան Կի Մունին և ԵԽ գլխավոր քարտուղար Թյորբյորն Յագլանդին՝ այս միջոցառմանն իրենց անձնական աջակցության համար:
Ինչպես նշեց Ռուանդայի ցեղասպանությունը վերապրած Էսթեր Մուժավայոն՝ չորս շաբաթ առաջ Ժնևում տեղի ունեցած ցեղասպանությունների կանխարգելմանը նվիրված ՄԱԿ-ի Մարդու իրավունքների խորհրդի բարձրաստիճան քննարկման ժամանակ` «Այսօր արդեն հայերի չորրորդ սերունդն է, որ դեռևս սպասում է»: Այո՛, գրեթե 100 տարի է, ինչ ոչ միայն հայերը, այլ ողջ միջազգային հանրությունը սպասում է, որ Թուրքիան ճանաչի Հայոց ցեղասպանությունը: Հաջորդ տարի կլրանա այս ողբերգության 100-րդ տարելիցը: Որպես մի ժողովուրդ, որը վերապրել է 20-րդ դարի առաջին ցեղասպանությունը` մենք մեծ բարոյական պատասխանատվություն ենք զգում մեր ներդրումը բերելու միջազգային հանրության ջանքերին՝ կանխելու մարդկության դեմ հանցագործությունները:
1948թ. Ցեղասպանության կանխարգելման կոնվենցիայի ընդունումից հետո անցած 60 տարիներին Կամբոջայի, Ռուանդայի, Դարֆուրի և այլ ողբերգությունները ցույց տվեցին, որ բարի կամքը բավարար չէ մարդկության դեմ հանցագործությունների նոր դեպքերը բացառելու համար:
Երբ մենք խոսում ենք անպատժելիության և դատապարտման բացակայության մասին՝ որպես ցեղասպանությունների կրկնության կարևոր պատճառ, շատերը մեջ են բերում 1939թ. ասված Հիտլերի խոսքը. «Ո՞վ է, ի վերջո, այսօր խոսում հայերի բնաջնջման մասին»: Բայց նույնիսկ իշխանության գալուց առաջ` 1931թ., գերմանական թերթերին տրված իր հարցազրույցներից մեկում Հիտլերը մատնանշում է հայերի կոտորածը` որպես հնարավոր տարբերակ այլ ազգերի հանդեպ կրկնելու համար: Հասկանալի է, որ ցեղասպանությունների կրկնության կամ մարդկության դեմ հանցագործությունների նոր փորձերի առանցքային պատճառներից մեկը միահամուռ և համարժեք միջազգային արձագանքի բացակայությունն է: Ցեղասպանությունների կանխարգելումը պատասխանատվություն է, որը պետք է կիսվի միջազգային հանրության կողմից: Սա պահանջում է պետությունների կողմից քաղաքական հանձնառություններ՝ թույլ չտալու ցեղասպանությունների իրականացումը աշխարհի ցանկացած մասում` առանց ստորադասելու այս համամարդկային խնդիրը որևիցե աշխարհաքաղաքական հաշվարկների:
Հասունացող ցեղասպան մթնոլորտի կանխումը ցեղասպանության կանխարգելման կարևոր հարթություն է: Անհրաժեշտ է չանտեսել և արմատախիլ անել այնպիսի ցեղասպան դրսևորումները, ինչպիսիք են ազգային, էթնիկ, ռասայական, կրոնական հողի վրա քարոզվող ատելությունը և թշնամանքը: Իհարկե, լիակատար կանխատեսումը ոչ միշտ է հնարավոր թվում, բայց հնարավոր է բացահայտել ցեղասպանության դրսևորումներին տանող վտանգավոր իրավիճակները և գոտիները: Միջազգային հանրությունը պետք է գնահատի ցեղասպան մթնոլորտի արմատները և պատճառները, որոնք հանգեցնում են այս սարսափելի հանցագործությանը և կանխի դրանք, քանի դեռ ուշ չէ: Ցեղասպանությունն աներևակայելի հանցագործություն է այն հասարակության համար, որը հիմնված է հանդուրժողականության և մարդու հիմնարար իրավունքների ու ազատությունների պաշտպանության վրա:
Ժողովրդի հիշողության իրավունքը, իրավունքը իմանալու անցյալի ողբերգությունների պատմությունը՝ կրթության և հիշատակի միջոցով, առանցքային դեր ունեն ցեղասպանության կանխարգելման և դատապարտման ճանապարհին:
Դա շատ կարևոր է, քանզի դառը փորձը ցույց է տալիս, որ ցեղասպանություն իրականացնողները տարբեր աշխարհագրական շրջաններում և տարբեր պատմական ժամանակահատվածներում արագորեն ըմբռնել և փոխառել են իրենց նախորդած ոճրագործների մարտավարությունը: Երիտթուրքերի Միության և առաջադիմության կոմիտեն Թուրքիայում, Նացիոնալ-սոցիալիստական գերմանական աշխատավորական կուսակցությունը Գերմանիայում, Հուտուների հանուն ժողովրդավարության ազգային հեղափոխական շարժումը Ռուանդայում, նրանք բոլորն օգտագործել են հատուկ ռազմականացված խմբավորումները՝ որպես զանգվածային սպանությունների հիմնական իրականացնողներ: Դրանք էին Թեշքիլյաթ Մահսուսան, Շուցշտաֆֆելը, Ինտերահամվեն: Ակնհայտ են մի շարք նմանություններ ցեղասպան գործընթացներում, վերոհիշյալ և մարդկության դեմ իրականացված այլ հանցագործություններում, ինչպիսիք են զոհերի դեմ գործողությունները, նրանց ունեցվածքի բռնագրավումը, կոտորածների իրականացման ձևերը:
Ցեղասպանությունների` Մեծ Եղեռնի, Շոահի, Կամբոջայի, Ռուանդայի, Դարֆուրի և այլ ցեղասպանությունների զոհերի հիշատակի օրերին պետք է մոտենալ ճանաչման և հաշտեցման ուղղությամբ առաջ շարժվելու պատրաստակամությամբ: Իհարկե, իրական հաշտեցումը չի նշանակում անցյալի մոռացում կամ երիտասարդ սերունդներին ժխտողականության հեքիաթներով սնուցում:
Քաղաքակիրթ աշխարհը վճռականորեն մերժում է ատելության, ռասիզմի հրահրումը, անհանդուրժողականության տարածումը, ցեղասպանության, մարդկության դեմ գործած հանցագործությունների ժխտումը՝ ազատ արտահայտվելու իրավունքի պատրվակով: Միջազգային ցեղասպանագետների կարծիքն այն է, որ ժխտումը ցեղասպանության շարունակությունն է:
Տիկնայք և պարոնայք,
Եզրափակելով ես կցանկանայի հիշատակել Հայաստանի կողմից նախաձեռնած և անցյալ տարի Մարդու իրավունքների խորհրդում կոնսենսուսով ընդունված Ցեղասպանության կանխարգելման վերաբերյալ բանաձևը, որի նպատակը միջազգային հանրության միասնական ջանքերով ապագայում ցեղասպանությունների կրկնության կանխարգելումն է: Այս բանաձևում սահմանված առանցքային մեխանիզմը վաղ կանխարգելման միջազգային կարողությունների հետագա զարգացումն է: Քաջալերող է, որ մարդու իրավունքների պաշտպանությամբ զբաղվող մասնագիտացած միջազգային կառույցները իրենց առաջնային խնդիրն են դարձրել վաղաժամ զգուշացումը և ցեղասպանության կանխարգելումը»:
