Գանձասար վանական համալիրի հոգեւոր հովիվ Գրիգոր քահանա Մարկոսյանը չգիտեր, որ 1990թ.-ի նոյեմբերին 15 օրով Արցախ գալը ճակատագրական է լինելու համար: 24 տարի անց NEWS.am-ի թղթակիցը Գանձասարում տեր Գրիգորին հանդիպեց իր փոքրիկ սենյակում (ֆոտոռեպորտաժ):
Տեր Գրիգոր, ե՞րբ եք Արցախ եկել, արդյո՞ք նպատակ ունեիք մշտական բնակություն հաստատել այստեղ:
Նպատակ ընդհանրապես չեմ ունեցել: 1990թ.-ի նոյեմբերի 25-ին Վազգեն Առաջինը խնդրեց, որ 15 օրով գամ Արցախ՝ մասնակցելու պատարագներին, սարկավագի անհրաժեշտություն կար: 1978թ.-ից ծառայել եմ եկեղեցում, Երեւանի համարյա բոլոր եկեղեցիներում եմ ծառայել եւ ահա Վազգեն Սրբազան խնդրանքով եկա Արցախ: Այդ ժամանակ ես Ամերիկա պետք է գնայի համերգների, ես երգիչ էի այդ ժամանակ, մտադրություն ունեի մշտական բանկություն հաստատել: Բայց չստացվեց, երեւի Աստծո նախախնամությունն էր: Քանի որ Ամերիկա չգնացի, Սրբազանը նորից կանչեց, ի դեպ ես երբեք էլ չեմ ցանկացել քահանա աշխատել, որովհետեւ ահավոր ծանր աշխատանք է, ահավոր շատ պատրաստվածություն է պետք: Ճեմարանում չեմ սովորել, քահանա չէի ուզում դառնալ, ինչ որ երկյուղ կար: Բայց 1990թ.-ին նոյեմբերի 25-ին, երբ այստեղի առաջին վանահայրը՝ Միքայել Աջապահյանը, Սրբազանի որոշմամբ գնաց Գեւորգյան ճեմարան՝ դասավանդելու, նույն Սրբազանի հրամանով դարձա վանահայր: Երկու տարի աշխատեցի Գանձասարում, որից հետո Վազգեն Առաջինի հրամանով դարձա բանակի հոգեւոր հովիվ:
Դուք առաջին հոգեւորականներից էիք, որ պատերազմի դաշտ մեկնեցիք:
Իհարկե, մինչեւ այդ Շահումյանի մարտերին էլ եմ մասնակցել, զինվորների հետ շփվելու փորձ ունեի, այդ պատճառով որոշվեց, որ ես կդառնամ բանակի հոգեւոր հովիվը: Հետաքրքիր մի բան եղավ, հենց պատերազմի ժամանակ ես հասկացա, թե ինչ է իսկական ընկերությունը, ախպերությունը, երբ օտարին սիրում ես եղբորդ պես: Շատ բան տվեց այս պատերազմը, շատ բան վերցրեց, հերոսների տարավ, հաղթեցինք, իսկապես վայելողները շատ են, բայց ոչ ժողովուրդը:
Փաստորեն, պատերազմը բեկումնային եղավ: Երեւանցի երգիչը մնաց Արցախում եւ դարձավ հոգեւորական:
Ոչ միայն պատերազմը: Ինքը հենց պատերազմը հոգեւոր առումով ոչ մի բան չէր, մենք ոչ թե հավատքի համար էինք պայքարում, այլ մեր պաշտպանական հողերն էինք ազատագրում: Ընթացքում պարզվեց, որ որոշ մարդկանց համար սա հոգեւոր պայքար էր: Ինչ որ տեղ կարելի է համաձայնվել: Չկնքվածներին մկրտում էինք եւ ուղարկում պատերազմ: Գալիս, ասում էին՝ կնքվենք, որ եթե զոհվենք, գոնե քրիստոնյա զոհվենք: Դե պատկերացրեք՝ դա ինչ է հոգեւորականի համար, ահավոր ոգեւորվում ես, որ ժողովուրդն իսկապես դարձի է եկել: Հոգեւորականի ներկայությունը շատ կարեւոր է: Եթե Պարգեւ Սրբազանին տեսնելով՝ չկռվեիր, ուրեմն դու վախկոտի մեկն ես, եթե նրա կողքին չհավատայիր, դու ո՞վ ես: Պարգեւ Սրբազանն այդ ամբողջ ուժը տալիս էր: Շատ բան տվեց ինձ նաեւ Պարգեւ Սրբազանը:
Պատերազմն ավարտվեց, մենք հաղթեցինք: Ի՞նչ արեց դրանից հետո բանակի հոգեւորական տեր Գրիգորը:
Շուշիի Սուրբ Ղազանչեցոց եկեղեցին բացվեց, ես գնացի այնտեղ, այնուհետեւ 2003-2006թթ նորից բանակի հոգեւոր հովիվն էի, բայց արդեն խաղաղ պայմաններում:
Տարբերությունը մե՞ծ է:
Տարբերությունը ահավոր մեծ է: Պատերազմի ժամանակ կարող էիր զենքը վերցնել եւ զինվորներին ոգեւորել: Խաղաղ ժամանակ դու դրանով զինվորին չէիր ոգեւորի: Խաղաղ ժամանակ հոգեւորականի շարժուձեւը լրիվ ուրիշ է: Փառք Աստծո, այսօր ունենք բանակի հոգեւոր սպասավորություն:
2006.թ-ից առ այսօր Գանձասարի հոգեւոր հովիվն եք, վանք, որը նույնիսկ ձմռանն է զբոսաշրջիկների եւ ուխտավորների ընդունում աշխարհի տարբեր ծայրերից:
Եկեղեցին շատ աղոթաբեր է: Սակայն շատերը գալիս են որպես տեսարժան վայր: Գուցե երեւի դարձի գանք ժամանակի ընթացքում: Ես չեմ ասում, որ հավատ չկա: Ում հարցնում ես, հավատում է: Պարզապես մեզնից ավելի շատ է պահանջվում հավատը, խետք է ավելի զգոն լինենք, ավելի աչալուրջ: Կան բաներ, որոնք հենց այդպես ասելու չէ: Վստահ եմ՝ հենց այսօր մի քանի խումբ կգա, բայց նրանք գալիս են նկարվելու համար: Պետք է իսկապես ժողովրդի գիտակցությունը փոխել: Մարդիկ ամռանը մայկա տրուսիկով գալիս են եկեղեցի, մոմ են վառում, որ իրենց գործերին հաջողություն լինի, այնուհետեւ արդեն փողկապով, կոստյումով գնում են գործի ընդունվելու: Զարմանալի բան է:
Հաշվի պետք է առնել նաեւ, որ աղանդներն են շատացել:
Սովետական միությունում էլ հո աղանդ չկա՞ր: Այդ տարիներին մարդիկ գնում էին ԱՄՆ՝ ասելով, թե իրենց թույլ չէին տալիս Բռամս, Մոցարտ լսել, ես քմծիծաղ եմ տալիս. Կոնսերվատորիայում այդ երիաժշտությունը պարտադիր էր: Նույնն էլ հավատքին է վերաբերվում: Մարդը, որը խորհրդային տարիներին ԱՄՆ է մեկնել՝ ասելով, թե գնում է, որովհետեւ հավատքը Հայաստանում մերժված է, գալիս է Գանձասար, նկարվում, երկրորդ բառը՝ հոս զուգարանը ո՞ւր է: Այնպիսի տպավորություն է, որ գալիս են, դատարկվեն, նկարվեն ու գնան: Սա մեր հավատացյալ ժողովուրդն է: Շատ զգույշ է պետք լինել մարդկանց հետ: Դրա համար էլ շատ դժվար է հոգեւորականի գործը, առավել եւս Արցախում, երբ պապերիդ պապերի պապերն էլ ղարաբաղցի չեն եղել: Այստեղ 15 հոգեւորական կա եւ միայն դու ես ոչ արցախցի:
Տեր Գրիգոր, նույնիսկ Ձեր առոգանությունն է երեւանյան մնացել:
Այո, լեզուս չփոխեցի, ոչինչ չփոխեցի, ես այդպես էլ ղարաբաղցի չդարձա: Շատ լավ ընկերներ ունեմ, հոյակապ մարդիկ են, բայց ես նրանցից մեկը չդարձա: Մտածեցի, որ վերջին հաշվով հայ ենք: Ի դեպ, ղարաբաղյան սինդրոմը Հայաստանում այլ կերպ է ընկալվում, Ղարաբաղում այլ: Ես միշտ Ղարաբաղում կռվածներին ասում եմ՝ դուք ձեր երկրի համար եք կռվել, Հայաստանից եկան, օգնեցին, հպարտանալու բանը դա չէ, դուք ձեր պարտքն եք կատարել: Ուրիշ է, եթե գնայիք, մոնղոլների համար կռվեիք: Բայց այստեղ մենք մեր երկրի, մեր պետականության համար ենք կռվել: Մենք կուրծք ենք ծեծում, Աստծուն փառք տալու տեղը մեզ ենք փառք տալիս: Մենք, մենք, մենք, հետո՞, մինչեւ ե՞րբ:
Պատերազմի տարիներին հավատքն ավելի մե՞ծ էր:
Պատերազմի ժամանակ մարդիկ վստահում էին Աստծուն: Շուշին ազատագրելիս՝ բոլորին կրծքներին խաչ կար, ապավինեցինք խաչին, ազատագրեցինք Շուշին: Երկու օր հետո ով մտնում էր Շուշի, ասում էր՝ ես եմ ազատագրել Շուշին, ես: Աստված վերեւից քմծիծաղ տվեց, Մարտակերտն ու Շահումյանը հանձնեցինք թուրքերին: Մենք անընդհատ դասեր պետք է քաղենք մեր պատմությունից: Տպավորություն է, որ մենք բոլորս նախագահներն ենք: Պատերազմի ժամանակ մի բան էլ էր զարմանալի: Սովետական մտածելակերպով մարդիկ գնում էին պատերազմ եւ հայրենասիրական երգեր կատարում այն դեպքում, որ այդ տարիներին նման երգերն արգելված էին: Սա նշանակում է, որ մարդկանց սրտերում հայրենասիրություն կար: Այսպես էլ հավատքի դեպքում է, մարդկանց ներսում կա: Այսօր դժվար է, վաղն ավելի հեշտ է լինելու, համոզված եմ:
Անընդհատ նշում եք, որ այսօր հավատացողների թիվը նվազել է: Ինչքա՞ն է հոգեւորականի մեղքի բաժինը: Շատերն են ասում, որ հոգեւորականները հեռացել են ժողովրդից:
Իսկ ո՞ւմ է ժողովուրդը վստահում, հավատում: Առաջին հերթին Աստծուն չեն վստահում: Մենք սկսել ենք փառք տալ բոլորին, փասռք էս ինչին, էն ինչին: Երբ Աստծուն կապավինենք, այդ կլանները կմղվեն հետին պլան: Ցանկացած երկրում էլ կան թալանչիներ, բայց եթե ապավինենք Աստխծուն, կմոռանանք մնացածի մասին: Մենք պետք է հպարտանանք, որ հայ ենք, հաղթել են, հաղթած ժողովուրդ ենք:
Տեր հայր, Դուք արդեն 24 տարի ապրում եք Արցախում, Ձեր ընտանիքը, հարազատները՝ Երեւանում: Որեւէ պահ փոշմանե՞լ եք Ձեր ընտրած ուղու համար:
Ես ոչ մի տեղից չեմ եկել, միանգամից այստեղ քահանա եմ դարձել: Չէ, փոշմանելու բան չկա: Եթե մարդու կյանքը չի հաջողվում, ասում է՝ վայ, փոշմանել եմ, բայց իմ կյանքը հաջողվել է: Ամեն օր փորձություններ են լինում, եւ լավ բան է կատարվում, եւ վատ բան: Փոշմանել չի կարելի:
Գանձասար վանական համալիրում հաճա՞խ են մկրտություններ, հարսանիքներ լինում:
Աշնանը եւ ձմռանը քիչ են, սակայն գարնան վերջին եւ ամռանը շատ են ամուսնացողները, մկրտվողները: Օրինակ՝ Լեւոն Հայրապետյանը երբ 700 հոգու ամուսացնում էր, մկրտվողների հոսքը մեծ էր: Այսօր Հայաստանից են գալիս, ուխտ են դրել: Մի բան նշեմ՝ Ղարաբաղում հավատքը վերելք է ապրել:
Տեր հայր, ինչքանո՞վ է հեշտ այսօր քահանայի «աշխատանքը»:
Դեպքեր պատմեմ, Դուք կարծիք կազմեք: Մարդ կա, գիշերը հարբած գալիս է մոմ վառելու, դա հարիր չէ: Բացի դրանից՝ գիշերը գալիս են ու պահանջում են դուռը բացել, որը իրենք մոմ վառեն, բայց ասենք՝ Երեւանում ժամը 7-ից հետո ոչ մի եկեղեցի բաց չես գտնի: Մեկ-մեկ մարդիկ Ղարաբաղում իրենց պահում են այնպես, ինչպես ղարաբաղցիները Երեւանում: Հետո գալիս են մարդիկ, ովքեր կարծես թե հավատացյալ են, քսվում են պատերին, բայց միայն մի նպատակով՝ իրենց անունը գրելու համար պատերին: Կան մարդիկ, ովքեր գալիս են Գանձասար Հայաստանից ու անընդհատ ասում են՝ մենք կբողոքենք: Մեկը եկել էր պատուհանիս տակ կանգնել ու ընկերոջ հետ խոսում էր, ասում է՝ ես Ֆրանսիայում կնքվել եմ, Իտալիայում կնքվել եմ, հիմա էլ Գանձասար կկնքվեմ:
Մտավ մոտս, ես իրեն ասացի, որ չեմ կնքելու, որովհետեւ երկու տեղ արդեն կնքվել ես, ինքն էլ թե ես կբողոքեմ: Չակերտավոր ուխտավորներ են գալիս, ցանկանում են այստեղ գիշերել, ասում եմ՝ տեղ չունեմ, միանգամից փոխվում են՝ էս ի՞նչ բան ա, հնարավոր չի էստեղ մնալ: Ժողովուրդ ջան, գիտեիք՝ ուր եք գալիս, ցուրտ է, հյուրանոց չէ: Մի անգամ եկել, հարցնում են՝ խաշլամա ենք ուզում սարքել, կաթսա կտա՞ք: Կամ գալիս են, հասնում այստեղ, մեքենայից դուրս չի գալիս ու հարցնում է՝ առյուծն ուր ա: Այստեղ հոգեւորականն ի՞նչ անի: Մենք ենք սա:
Զրուցեց Աիդա Հովհաննիսյանը
