Հայոց ցեղասպանության 100-րդ տարելիցի նախաշեմին հրապարակված նոր փաստաթղթերը ցույց են տալիս, թե ինչ օգնություն է ձգտել ցուցաբերել հայ ժողովրդին Վատիկանն այն ժամանակ, երբ քչերն էին դրան պատրաստ: Այս մասին գրում է Catholic News Agency-ն (CNA):
Վկայակոչելով իտալական La Civiltà Cattolica պարբերականին (մեջբերումներն այստեղից են)՝ գործակալությունը հաղորդում է, որ փաստաթղթերն «ապացուցում են, որ Վատիկանը միշտ տեղեկացված է եղել տեղի ունեցածի մասին եւ անգործության չի մատնվել, այլ լրջագույն կերպով զբաղվել է Հայոց ցեղասպանության հարցով: Բենեդիկտոս XV Պապը կրոնական կամ աշխարհիկ առաջնորդներից միակն էր, ով բողոք հայտնեց հանցագործության դեմ»:
Հրապարակված փաստաթղթերն առնչվում են ոչ միայն 1915 թվականի Ցեղասպանությանը, այլեւ 1895-96 թվականների կոտորածներին: CNA-ը հիշեցնում է, որ չնայած Հայոց ցեղասպանությունը սկսվել է 1915 թվականին, սակայն մարդիկ կոտորածների են ենթարկվել նաեւ նախկինում: Այսպես, 1896 թվականի մարտին Հալեպում ծառայության անցած ֆրանսիացի հոգեւորական Դոմենիկո Վերսոնը նկարագրում է Մարաշում եւ մերձակայքում քրիստոնյաների կոտորածները:
Արխիվային փաստաթղթերի մեծ մասը ներառում են XIX դարի եւ XX դարի առաջին կեսի իրադարձությունները: Դրանց թվում են Հռոմի պապերից օսմանյան սուլթաններին ուղղված նամակներ, Վատիկանի քարտուղարների նամակներ եւ հաղորդագրություններ: Արխիվում նաեւ հայ պատրիարքների ու եպիսկոպոսների նամակներ, ինչպես նաեւ ականատեսների մանրամասն նկարագրություններ կան:
Փաստաթղթերում նշվում է Բենեդիկտոս XV Պապի դերը, որը երկու անձնական նամակ է ուղարկել Մեհմեդ V Ռեշադ սուլթանին՝ 1915 թվականի սեպտեմբերի 10-ին եւ 1918 թվականի մարտի 12-ին:
Վատիկանն աշխատել է ոչ միայն դիվանագիտական ճակատում, այլեւ մարդասիրական:
Սուրբ Աթոռը մշտական ֆինանսական աջակցություն է ցուցաբերել այն ժամանակ, երբ աշխարհում մարդասիրական կազմակերպություններ չկային՝ բացի Կարմիր Խաչի միջազգային կոմիտեից եւ Մերձավոր Արեւելքին աջակցության կոմիտեից:
Կաթոլիկ եկեղեցին հատկապես աջակցել է որբերին՝ բազմաթիվ որբանոցներ բացելով ցանկացած կրոնի երեխաների համար: Հայ որբ աղջիկներին տեղափոխել են Հռոմից ոչ հեռու գտնվող Կաստել Գանդոլֆոյի Առաքելական պալատի որբանոց:
Փաստաթղթերում նաեւ նկարագրվում է, թե ինչու այն ժամանակվա կառավարությունները չէին պաշտպանում հայ ժողովրդին, նույնիսկ այն դեպքում, երբ պարզ դարձավ, որ զանգվածակին կոտորածներ են տեղի ունենում:
XIX դարավերջին, ըստ Civilta Cattollica-ի, հայկական հարցն աստիճանաբար մոռացության էր մատնվում, քանի որ եվրոպական քաղաքականությունը փորձում էր «ցանկացած գնով պահպանել Օսմանյան կայսրության տարածքային ամբողջականությունը»:
«Թուրքիայի ամբողջականությունը» ցանկանում էին պահպանել Ֆրանսիան եւ Ռուսաստանը: Ֆրանսիան խոշոր ներդրումներ էր կատարել տարածաշրջանում, իսկ Ռուսաստանը հանգիստ հարաբերություններ էր ցանկանում Թուրքիայի հետ, որպեսզի ուշադրությունը կենտրոնացնի Հեռավոր Արեւելքի ուղղությամբ:
Գերմանիան էլ նյութական հետաքրքրություն ուներ թուրքերի եւ հույների միջեւ պատերազմի շարունակության հարցում, իսկ Անգլիան Թուրքիայում «քաղաքական լուրջ շահեր ուներ»:
