«Հայկական ժամանակ» օրաթերթը գրում է. «Ազգագրագետ Հրանուշ Խառատյանը երեկ մեր թղթակցի հետ զրույցում հաստատել է, որ Վարդավառը հուլիսի վերջին նշելու՝ Տավուշի մարզում հաստատված սովորությունը բխում է հեթանոսական ժամանակներից:

Ըստ ազգագրագետի, հեթանոսական ժամանակներում այդ տոնը ընդունված է եղել նշել սարերում, ջրերի ակունքների մոտ եւ այն կապված է եղել բերքահավաքի սեզոնի մեկնարկի հետ:

Ենթադրվում է, որ այս տոնի անբաժանելի մաս է եղել նաեւ կենդանիների զոհաբերությունը: Հետաքրքիրն այն է, որ մինչեւ օրս էլ այն տավուշցիները, ովքեր հնարավորություն ունեն Վարդավառը նշում են սարերում, աղբյուրների մոտ եւ սովորաբար գառ են մորթում տոնի առիթով: Փաստորեն տոնը նշելու ժամկետների եւ բովանդակության ավանդույթը Տավուշի մարզում կենդանի է հազարավոր տարիներ:

Վերջին 1700 տարվա ընթացքում Հայ-առաքելական եկեղեցին, փաստորեն, բոլոր հնարավոր ջանքերը գործադրել է Վարդավառը իր տոնացույցին եւ բովանդակությանը համապատասխանեցնելու համար: Շատ տեղերում եկեղեցին հաջողության է հասել, բայց Տավուշի մարզում, ըստ էության, չի հաջողել: Ավանդույթը չեն փոխել ոչ օտար տիրապետությունները, ո՛չ խորհրդային կարգերը, ո՛չ անկախությունն ու Հայ-առաքելական եկեղեցու ակտիվ քարոզչությունը: Իջեւան-Դիլիջանում տոնը նշում են մոտավորապես այնպես, ինչպես նշել են հազարամյակներ առաջ:

Այս ամենից, որքան էլ տարօրինակ թվա, հարկավոր է նաեւ քաղաքական եւ քաղաքագիտական եզրակացություն անել: Այդ եզրակացության մեջ ոչ մի սենսացիոն բան չկա, բայց շատ կարեւոր է արձանագրել, որ հանրային կյանքի կազմակերպման որեւէ ոլորտում չի կարելի անտեսել ավանդույթի ուժը, չի կարելի հաշվի չնստել ավանդույթի հետ: Հազարավոր տարիների ընթացքում տեղի են ունեցել պատմական իրադարձություններ, կոտորածներ, պետությունների փլուզումներ եւ նոր պետություններ են ձեւավորվել, բայց աշխարհի այս փոքրիկ անկյունը՝ Տավուշ անունով, պահպանել է Վարդավառի իր ավանդույթը:

Ընդ որում հիմա էլ Հայ առաքելական եկեղեցին համարում է, որ դա վատ ավանդույթ է, բայց դրա հետ որեւէ բան անել չի կարող: Համենայնդեպս մինչեւ այժմ չի կարողացել: Եվ այս փոքրիկ օրինակը ցույց է տալիս, որ կան հարցեր, որոնք հնարավոր չէ լուծել վարչական որոշմամբ, հրամանագրերով ու կոնդակներով, նույնիսկ օրենքներով, եւ ընդհանրապես որեւէ հարց լուծելուց առաջ պետք է լրջորեն հետազոտել դրա արմատները, ավանդույթի խորությունն ու ուժը եւ դրանից հետո միայն զբաղվել այդ հարցերը լուծելով»:

Առավել մանրամասն՝ թերթի այսօրվա համարում