Այս տարի Վիկտոր Համբարձումյանի անվան Հայաստանի ԳԱԱ Բյուրականի աստղադիտարանը նշում է իր 70-ամյակը։ Հենց այստեղ՝ այս աստղադիտարանում, տեղադրված է 2.6 մ տրամաչափով աստղադիտակ, որը ժամանակին մեծությամբ աշխարհում 7-րդն էր։ Այսօր այն, աշխատակիցների խոսքով, աշխարհի 50 խոշորագույն աստղադիտակների թվում է, իսկ մեր տարածաշրջանում այն ամենամեծն է։

Տեխնիկական հարցերով փոխտնօրեն Տիգրան Մովսիսյանը լրագրողների հետ զրույցում նշեց, որ աստղադիտակը շահագործման է հանձնվել 1976-ին, իսկ 1996-ին՝ մի քանի տարվա պարապուրդից հետո, աստղադիտակը սկսել էին վերանորոգել։ Սկզբում անալոգային սարքավորումները փոխարինեցին նոր թվային սարքերով։ 2013-ին հայելին նորից պատեցին ալյումինով։ Հիմա նորացված աստղադիտակը լիարժեք աշխատում է եւ անգամ կազմել են մի քանի գիտական խմբերի աշխատանքի օրացույցը։ Մայիսի 4-ին աստղադիտակը նոր ընդունիչ կունենա, որը կօգնի բարելավել դիտարկումների որակը։

Տիգրան Մովսիսյանի խոսքով՝ այսօր նման աստղադիտակն արժի մոտ 2 մլն դոլար։ 1960-ական թթ. աստղադիտակն ու աստղադիտարանի շենքն արժեին 8 մլն ռուբլի։ Հետաքրքրական է, որ այն տարիներին ԽՍՀՄ ղեկավարությունը Ռուսաստանի սահմաններից դուրս 5 մլն ռուբլուց թանկ նախագծեր աշխատում էր չիրագործել։ Հավանություն ստանալու համար հայ մասնագետները այն երեք առանձին նախագծի էին բաժանել՝ շենքը, գմբեթը եւ աստղատիակը։

Այս աստղադիտարանում մի քանի տասնյամյակ աշխատել է հայ հայտնի աստղաֆիզիկոս, աստղագետ, ԽՍՀՄ-ում տեսական աստղաֆիզիկայի դպրոցի հիմնադիր Վիկտոր Համբարձումյանը: Նա ապրել է աստղադիտարանի կողքին գտնվող մի փոքրիկ տանը: Այն այսօր դարձել է նրա տուն թանգարանը, որտեղ պահպանվել են Համբարձումյանի անձնական իրերից շատերը: Աստղաֆիզիկոսն իր ձեռքով այնտեղ մի քանի տասնյակ ծառ է տնկել, որոնց համար տնկիներն ու սերմերը բերում էր աշխարհի տարբեր երկրներից:

Աստղադիտարանի տնօրեն Հայկ Հարությունյանը լրագրողներին պատմել է, որ երեք տարի առաջ աստղադիտարանին տրվել է ազգային արժեքի կարգավիճակ, ինչի շնորհիվ հնարավոր դարձավ մեծացնել դրա բյուջեն, լավացնել գիտական ենթակառուցվածքը ո բարձրացնել աշխատողների աշխատավարձերը:

2.6 մետրանոց հեռադիտակը, իհարկե միակը չէ աստղադիտարանում: Այսօր տնօրենի խոսքով ամենակարեւոր խնդիրներից մեկը մեկ մետրանոց հեռադիտակի շահագործումն է, որ չնայած փոքր է 2.6 մետրանոցից, բայց համարվում է 20-րդ դարի ամենաարդյունավետ հեռադիտակներից մեկը:

«Մեր նպատակն է այս հեռադիտակին երկրորդ կյանք տալ: Այս հեռադիտակի օգնությամբ ժամանակին հայտնաբերվել են օբյեկտներ, որոնք առայսօր շարունակում են ուսումնասիրել: Մետրանոց հեռադիտակները հիմնականում օգտագործվում են կայուն երեւույթների, տիեզերական օբյեկտների առաջացման, դրանց էվոլյուցիայի ուսումնասիրության համար: Մենք շարունակելու ենք ուսումնասիրությունները այս ոլորտում ու հույս ունենք նորոցված հեռադիտակի օգնությամբ ավելի շատ հետաքրքիր արդյունքներ ստանալ նոր համաստեղծությունների առաջացման ոլորտում»,- ասել է Հայկ Հարությունյանը:

Աստղադիտարանի 70-ամյակի կապակցությամբ մի շարք միջոցառումներ են ծրագրված, այդ թվում գիտաժողով, հանդիսավոր նիստ գիտությունների ակադեմիայում, միջազգային ամառային դպրոց, այլ երկրների դեսպանների  ու միջազգային կազմակերպություննեի ներկայացուցիչների հետ հանդիպումներ, նաեւ մրցույթ լրագրողների համար:

Նշենք, որ անցած տարի Աստղագետների միջազգային միությունը որոշել է այս աստղադիտարանը դարձնել աստղագիտության զարգացման տարածաշրջանային կենտրոն:

Հիշեցնենք, որ մեծ հեռադիտակի արդիականացման աշխատանքները կատարել է «Գալակտիկա» ԲԲԸ աշխատակիցների թիմը՝  տնօրեն Արա Միրզոյանի գլախովորությամբ: