Դիարբեքիրի նախկին քաղաքապետ, քուրդ հայտնի գործիչ Օսման Բայդեմիրը մի քանի օր է՝ Հայաստանում է: NEWS.am-ի թղթակիցը զրուցել է Օսման Բայդեմիրի հետ Հայաստան կատարած այցելության, հայ-քրդական հարաբերությունների մասին (ֆոտոռեպորտաժ) :
Պարոն Բայդեմիր, հայտնի է, որ Դուք միշտ ցանկացել եք Հայաստան գալ, այցելել Ծիծեռնակաբերդ եւ «Ռադիո Երեւան»: Ձեր ցանկություններն արդեն իրականություն են դարձել: Ի՞նչ տպավորություններ ստացաք Երեւանից, Հայաստանից եւ հայերից առհասարակ:
Մանկությունից ի վեր թե մեր ընտանիքում, թե մեր շրջապատում իմացել ենք, որ հայերի նկատմամբ Ցեղասպանություն է եղել: Մենք մեծացել ենք մեր պապերի, մեր տատերի՝ հայերի նկատմամբ կատարված Ցեղասպանությունների մասին պատմություններով: Միեւնույն ժամանակ 1915թ. Ցեղասպանությունից հետո քեմալիստները նույնը շարունակեցին նաեւ քրդերի նկատմամբ: Ես այս պահին իրականացնում եմ իմ այն երազանքները, որոնք պիտի անեի՝ մինչեւ մահանալս: Դրանցից մեկը լինել Ցեղասպանության թանգարանում, զգալ, կիսել այդ զոհվածների ցավը եւ միեւնույն ժամանակ հայ ժողովրդին իմ ուղերձը, վատ իմաստով իմ քաղաքական հուզմունքը փոխանցել: Եվ իհարկե, Երեւանի ռադիո այցելությունս, քանի որ այն ժամանակ, երբ քրդերն առանց թթվածնի էին, այսինքն առանց լեզվի, այս ռադիոն պահպանեց իր երգերով, քրդերենով պահպանեց մեր լեզուն: Քրդական մշակույթի մեջ եզդի քրդերի աջակցությունը, մասնակցությունը շատ մեծ էր եւ ցանկությունս մեծ էր՝ նրանց այցելելու: Այդ պատճառով ինձ համար ապրում եմ հոգեպես զգացմունքային մի ժամանակաշրջան, որի համար շատ երջանիկ եմ: Շատ բան հասկացա, հասկացա, որ պետք է շատ աշխատենք: Դեռեւս միասին շատ պետք է աշխատենք:
Ինչպե՞ս եք գնահատում հայ-քրդական հարաբերությունները: Թուրքիայի իշխանությունները միշտ ցանկացել են լարվածություն մտցնել երկու ազգերի հարաբերություններում:
Երեք տարեկանից մինչեւ այս տարիքը ես հիշում եմ թուրքական իշխանություններից կողմից քրդերի նկատմամբ վիրավորական խոսքերը՝ դուք հայի ծնունդ եք: Այսինքն թուրքական իշխանությունների համար ամեն մեկը, որը քրդի իրավունք է պահանջում, հայ է վատ իմաստով: Պետության համար քրդի եւ հայի միջեւ տարբերություն չկա: Իհարկե, հետագայում հայերի եւ քրդերի հարաբերություններում զարգացման կարիք կա: Դրա համար պետք է առերեսվենք թե հայ ժողովրդի, թե քուրդ ժողովրդի պատմության հետ: 1915թ.-ին եւ դրանից հետո երբ հայերն ու քրդերը միասին ապրում էին մի տարածաշրջանում, քրդերը չունեին պետություն, նույնիսկ չունեին ազգ կոչվելու իրավասությունը: Օսմանյան պետության գաղափարախոսությունը ցեղասպանությունն էր: Այդ ժամանակ հայերին կոտորելու համար թուրքերը ստեղծել էին քրդերից կազմված Համիդիե զորքեր: Այսօր նրանք գյուղական վայրերում զենքեր են բաժանում, որ քրդերի դեմ պայքարեն: Այսինքն, երբ խոսում ենք Ցեղասպանության մասին, թե արդյոք դրանում քրդերի դերը կա, պետք է մանրամասն նայենք:
Առաջին հերթին պետք է առերեսվել պատմության հետ եւ ճանաչել Հայոց Ցեղասպանության, երկրորդը՝ ներողություն խնդրել, երրորդ՝ փոխհատուցման պայմանները հստակեցնել, չորրորդը՝ Արեւմտյան Հայաստանում ապրող բոլոր հայերի թոռները, ծոռները պետք է վերադառնան իրենց պապերի հողերը: Մեզ պետք է հեռու պահենք քենի եւ ատելության զգացմունքներից: Բայց երբեք չպետք է մոռանանք հայի կոտորածն ու Ցեղասպանությանը, պետք է կարեւորենք մեր պայքարը: Դրա համար ապագա սերունդներին ժառանգություն պիտի թողնենք լուծված հարցերը: Հայաստանը, Քուրդիստանը, Թուրքիան, Իրաքը, Իրանը, Լիբանանը Իսրայելը պետք է Եվրամիության նման մի կառույց ստեղծեն: Ժողովուրդների միջեւ թշնամությունից որեւէ օգուտ չկա, պետք է դատապարտել Ցեղասպանական գաղափարները: Սակայն կոտորողի մտածելակերպը մինչեւ հիմա Մերձավոր Արեւելքում կա: 1915թ. Ցեղասպան մտածելակերպն իշխում է այնտեղ: Եթե 1915թ.-ի Ցեղասպանության մեղավորներին դատապարտեին, պատժեին, 1925թ.-ին Դիրաբերքիրում էլ կոտորած չէր լինի, 1937-1938-ի Դերսիմի կոտորածը չէր լինի, Գերմանիայում հրեաների նկատմամբ Ցեղասպանություն չէր լինի: Արդարության հասնելու համար պետք է դատապարտել դա: Հայերի եւ քրդերի հասարակական կազմակերպությունների միջեւ համագործակցության կարիք կա, ակադեմիկոսների, գիտնականների, բնակչության բոլոր հատվածների միջեւ հանդիպումների կարիք կա: Չմերժելով անցյալը, կառուցելով ապագան՝ պետք է շարունակենք մեր համագործակցությունը: Վերանորոգեցինք ամենամեծ եկեղեցին՝ Սուրբ Կիրակոսը, հայերենի ուսուցման դասեր բացեցինք, պետք է մենք համագործակցենք աշխարհի տարբեր անկյուններում ապրող հայերի հետ:
Զրուցեց Աիդա Հովհաննիսյանը
Լուսանկարը՝ Արսեն Սարգսյանի/NEWS.am