Օսմանյան կայսրությունում հայերի զանգվածային բնաջնջումների մեկնարկի 100-ամյակի տարելիցի կապակցությամբ «Եվրոնյուզ» հեռուստաալիքը ապրիլ 18-ին Երեւանում հանդիպել է Հայաստանի նախագահ Սերժ Սարգսյանի հետ։ Հանդիպման թեման հայ-թուրքական հարաբերություններն էին եւ Թուրքիայի կողմից Հայոց ցեղասպանութան փաստի ճանաչման հնարավորությունը։

«Եվրոնյուզ». Պարոն նախագահ, այս օրերին Ձեր երկիրը հիշում է Ձեր ազգին  բաժին ընկած հրեշավոր իրադարձություններն ու աննկարագրելի  տառապանքները։ Անգամ 100 տարի անց թեման բաց է մնում։ Ի՞նչ խոսքով Դուք կուզեիք դիմել աշխարհին։

Սերժ Սարգսյան. Ցեղասպանության զոհերի հիշատակման միջոցառումները մի քանի գաղափար են պարունակում։ Առաջին գաղափարը վերաբերում է հիշողությանը։ Մենք ենթադրում ենք, որ մարդկության դեմ հանցագործությունները չպետք է մոռացության մատնվեն, որքան էլ որ ժամանակ անցնի։

Երկրորդ գաղափարը երախտագիտությունն է, որն ուղղակիորեն կապ ունի հիշողության հետ։ Դա երախտագիտություն է այն մարդկանց, կազմակերպություններին, ազգերին եւ պետություններին, որոնք մեզ համար ամենաբարդ պահին օգնել են մեզ խոսքով եւ  գործով՝ դրանով իսկ օգնելով մեզնից շատերին փրկվել։

Երրորդ գաղափարը միահյուսում է հիշողությունն ու երախտագիտությունը, եւ դա օգնում է թույլ չտալ նման հանցագործությունների կրկնությունը։ Մեր պարտքն է գտնել եւ մատնանշել նախադրյալներն ու պատճառահետեւանքային կապերը, որոնք հանգեցնում են նման հանցագործությունների։ Միաժամանակ մենք դրանով ասում ենք, որ անհրաժեշտ է պայքարել կոնկրետ երեւույթների դեմ, որպեսզի կարողանանք կանխել ցեղասպանության եւ մարդկության դեմ մյուս հանցագործությունների հնարավոր կրկնությունը։

Եվ վերջապես, վերջին եւ գլխավոր գաղափարը ազգի վերածնության գաղափարն է։ Մենք ասում են, որ նրանք, ովքեր մեր վատն էին ցանկանում, չեն կարողացել ոչնչացնել մեզ երկրի երեսից։

«Եվրոնյուզ». Բոլորը համաձայն են, որ անցյալից պետք է դասեր քաղել։ Սակայն Ցեղասպանությունից 100 տարի է անցել, իսկ Թուրքիան եւ Հայաստանը դեռեւս շարունակում են վիճել անցյալի շուրջ։ Կա՞ արդյոք հնարավորություն ձեր երկրների միջեւ համագործակցություն սկսելու համար։  Թե՞ անցյալի թեման առաջվա պես խոչընդոտ է հանդիսանալու մերձեցման համար։

Սերժ Սարգսյան. Ես անձամբ՝ որպես ՀՀ նախագահ, 2 անգամ փորձել եմ կանգնել այդ ճանապարհին։ Իսկ նախքան ինձ դա փորձել են անել եւս 2 նախագահ։ Մենք հայտարարեցինք  առանց նախապայմանների Թուրքիայի հետ դիվանագիտական հարաբերություններ  հաստատելու մտադրության մասին։ Դրանից հետո կողմերը կարող էին սկսել քննարկել խնդիրների լուծման ճանապարհները։

Երկրորդ փորձը ես արեցի հենց Ցեղասպանության 100-ամյակի նախաշեմին։ Մի քանի ամիս առաջ ես Թուրքիայի նախագահին հրավեր էի ուղարկել։ Այդ նամակը մեր արտգործնախարարը անձամբ  հանձնել էր Թուրքիայի պաշտոնական անձանց, այսինքն՝ դա արված չէր արտաքին աշխարհին ցուցադրություն ապահովելու  համար։ Այդ նամակում ես նրան հրավիրեցի մասնակցել ապրիլի 24-ի միջոցառումներին, որպեսզի միասին ցավակցանք հայտնենք եւ հարգենք բոլոր զոհերի հիշատակը։  Սակայն թուրքական իշխանությունները այլ բան որոշեցին անել։  Նրանք որոշեցին ապրիլի 24-ին՝ Ցեղասպանության հիշատակի օրը, տոնել Գալիպոլիի ճակատամարտի 100-ամյակը։

«Եվրոնյուզ». Վերջին օրերին թուրքական  կողմը մի քանի անգամ իր դժգոհությունն է հայտնել։ Կոշտ հայտարարություններ արվեցին Հռոմի Պապի ելույթի եւ Եվրախորհրդարանի բանաձեւի հասցեին։ Ինչպե՞ս  եք դուք արձագանքում այդ զայրույթին։

Սերժ Սարգսյան. Մեզ համար այդ հայտարարություններն ու թուրքական կողմի արձագանքը անսպասելի չէին։  Մենք վաղուց ենք լսում եւ հետեւում նրանց բացասական արձագանքին։  Ամեն անգամ նրանք թարմացնում են բացասական հայտարարությունների իրենց պաշարը։

Ինչ վերաբերում է Նորին Սրբության հայտարարությանը, ես կարծում եմ, որ այն շատ պատվարժան ելույթ էր։ Ես ենթադրում եմ, որ աշխարհը, որտեղ չպետք է լինեն մարդկության դեմ հանցագործություններ, հնարավոր է կառուցել միայն ուժեղ ղեկավարների միջոցով։ Նորին Սրբությունը ուժեղ, արդար եւ ճշմարտախոս ղեկավար է։

«Եվրոնյուզ». Ի՞նչ բառեր եք սպասում թուրքական կողմից։ Կամ այլ կերպ ասած՝ եթե նրանք ճանաչեն ցեղասպանություն բառը, կնշանակե՞ր արդյոք դա երկկողմ հարաբերությունների կարգավորում։

Սերժ Սարգսյան. Անկասկած, Ցեղասպանության ճանաչումը մեր ազգերի հաշտեցման ամենակարճ ճանապարհն է։  Ես խորապես համոզված եմ, որ եթե դա արվի եւ արվի անկեղծ, կարծում եմ, շատ շուտով Հայաստանի եւ Թուրքիայի հարաբերությունները կբարձրանային նոր եւ բավական բարձր մակարդակ։

«Եվրանյուզ». Թուրքիան առաջարկել է պատմաբանների միջազգային հանձնաժողով ստեղծել, որը վերջնականապես կլուծեր այդ վեճը: Եվ Թուրքիան պատրաստ է ընդունել այդ հանձնաժողովի եզրակացությունները: Ձեր կարծիքով, ի՞նչն է սխալ այդ առաջարկում:

Սերժ Սարգսյան. Նախեւառաջ, դա կոռեկտ չէ, որովհետեւ ինձ հայտնի չէ որեւէ դեպք, երբ պատմաբանները նստեն ու որոշեն, որից հետո հարցը վերջնականապես լուծում ստանա:

Երկրորդ, ես չեմ պատկերացնում, ինչպես կարող է նման հանձնաժողովն աշխատել, քանի որ թուրք պատմաբանները թուրք հասարակության ու թուրքական իշխանությունների կողմից ճնշումներ զգան, իսկ հայ պատմաբանները ճնշումներ զգան հայ հասարակության ու հայկական իշխանությունների կողմից: Բայց դա էլ չէ ամենագլխավոր փաստարկը:

Ամենակարեւորն այն է, որ մասնագիտացած կառույցները, ամենամեծ արխիվներն ունեցող երկրներն այս հարցում որեւէ կասկած չունեն: Գոյություն չունի որեւէ կասկած:

Ես նորից վերադառնամում եմ նրան, ինչ տեղի ունեցավ Վատիկանում: Ձեր կարծիքով Վատիկանը Առաջին համաշխարհային պատերազմի իրադարձությունների վերաբերյալ ամենատեղեկացված վայրերից մեկը չէ՞: Չեք կարծում չէ՞, որ Վատիկանը պրոֆեսիոնալ պատմաբանների պակաս ունի: Մեզ համար նման առաջարկը վիրավորական է, քանի որ այն կասկածի տակ է դնում հենց Հայոց ցեղասպանության փաստը եւ հավաստիությունը: Ի վերջո, ի՞նչ նոր բան կարող են հայտնաբերել պատմաբանները: Այն, թե քանի՞ մարդ է զոհվել: Իսկ կա՞ սկզբունքային տարբերություն, մահացել է 1,5 մլն մարդ, թե՞ 1 մլն 449 հազար մարդ: