Հայ առաքելական եկեղեցու Գուգարաց թեմը հանդես է եկել պարզաբանմամբ՝ կապված Սանահին վանքի տարածքում վերջերս տեղի ունեցած ապօրինի հուղարկավորության եւ գերեզմանաշինության հետ:
Պարզաբանման մեջ, մասնավորապես, ասվում է.
«Սանահին վանքը Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածնին է հանձնվել 13 ապրիլ 2011 թվականի թիվ 2656312 սեփականության վկայականով (գրանցված է իրավունքների պետական գրանցման միասնական 06-002-3 մատյանի 134 համարի տակ):
Համաձայն վկայականում սահմանանշվածի` եկեղեցու սեփականություն է հանդիսանում միմիայն վանքային համալիրն ու մատուռ սրբատեղիները` սահմանափակ չնչին հողակտորներով: Վանքի հարակից ողջ գերեզմանոցը ընդգրկված չէ վանքի սեփականության վկայականում եւ այն իբրեւ պահպանման գոտի, հանդիսանում է հուշարձանների վարչության եւ կամ համայնքային սեփականություն:
Մինչ Մայր Աթոռին հանձնվելը` Սանահին վանքի տարածքում խորհրդային եւ ապա ՀՀ անկախության առաջին տարիներին տեղական իշխանությունների, Սանահինի գյուղապետերի եւ ապա թաղապետերի թույլտվությամբ եւ հուշարձանների վարչության անտարբերության պատճառով կատարվել են հարյուրավոր հուղարկավորություններ:
Գուգարաց թեմը սկսյալ 1996 թվականից երբեք նոր թաղումների թույլտվություն չի տվել, այլ ընդհակառակը` մշտապես ահազանգել եւ մարզպետների միջոցով արգելել է գյուղապետերին ու թաղապետերին վանքի հարակից տարածքում անօրինական թաղումներ իրականացնել: Այս մտահոգությամբ հուշարձանների վարչության մարզային ներկայացուցիչներին մշտապես թեմի կողմից հորդորվել է հսկել եւ տեր կանգնել այդ տարածքներին:
Հանրային հեռուստատեսությամբ մենք արդեն արտահայտվել ենք եւ սակայն կրկին դատապարտում ենք կատարվածը եւ տեղի ունեցած ապօրինության կապակցությամբ ակնկալում դատախազության եւ քննչական մարմինների վճիռը: Կոչ ենք անում նաեւ ՀՀ Մշակույթի նախարարությանը, պատկան կառույցներին` հետեւողական լինել պատմական վայրերի եւ հուշարձանների, սրբավայրերի պահպանման գոտիների անձեռնմխելիության ապահովման հարցում:
Անդրադառնալով լրատվամիջոցների հրապարակումներում վանքի նորանշանակ հոգեւոր հովիվ Տեր Ավետիք աբեղայի կողմից տրված բացատրություններին եւ հարցազրույցին` նշենք, որ դա ակնհայտ թյուրիմացություն է եւ հովվի անտեղյակության արդյունք»:
Ավելի վաղ NEWS.am-ը հայտնել էր, որ Սանահինի վանական համալիրում երկու պատմական տապանաքարեր էին քանդվել եւ դրանց տեղում նոր թաղում էր կազմակերպվել:
Մշակույթի նախարարությունից հայտնել էին, որ տապանաքարը քանդվել է առանց ՀՀ մշակույթի հետ համաձայնեցման եւ թույլտվության: Նախարարությունն արդեն դիմել է համապատասխան մարմիններին` հասկանալու՝ ինչպես է հնարավոր վերականգնել հասցված վնասը:
Նշենք, որ Լոռու մարզում գտնվող Սանահինի միջնադարյան վանական համալիրը հիմնել է Հայոց թագավոր Աշոտ Գ Ողորմածը` 966 թ.-ին։ 2001 թ-ին Սանահինի համալիրն ընդգրկվել է ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի համաշխարհային մշակութային «Արժեքների ցանկում»։
