Սյունիքի մարզի Խոտ գյուղը, որը գտնվում է Գորիսից ոչ հեռու, մեզ դիմավորեց խորհրդային նմուշի ահա այսպիսի վերապրուկ բեռնատարով. բնակիչներն իջնում էին լեռնային արոտատեղիից՝ իրենց հետ կաթ բերելով: (ֆոտոռեպորտաժ)
Մեր ճանապարհորդության նպատակը Հին Խոտ լքված գյուղ այցելելն էր, որն ավելի ներքեւ է գտնվում, Որոտանի կիրճի ժայռերի վրա:
Տեղեկանալով, որ ճանապարհը վատն է, մենք փորձեցինք որեւէ ամենագնաց գտնել, բայց գյուղապետը բացատրեց, որ բոլոր մեքենաները «դաշտում» են: Իսկ հարցին՝ արդյոք կկարողանա՞նք մեր տեխնիկայով (լուսանկարչական սարք, տեսախցիկ, դրոն) ոտքով կիրճ իջնել՝ դրական պատասխանեց (Ա դե քշացեք էլի): Սակայն հետագա ճամփորդությունից ակնհայտ դարձավ, որ մեր հնարավորությունների վերաբերյալ գյուղապետի պատկերացումները փոքր-ինչ տարբերվում էին մեր իրական հնարավորություններից: Ինչեւէ, մենք ուղեկցորդի հետ սկսեցինք ճանապարհորդությունը, որն անհնար է մոռանալ:
Հին Խոտ գյուղը գտնվում է ժայռերի վրա, ավելի ճիշտ՝ ժայռերի մեջ: Այստեղ մարդիկ նախ բնակության համար հարմարեցրել են տուֆային հրաբխային ապարներում ձեւավորված քարանձավները (նույնպիսի բնակավայր կա Գորիսի մոտ գտնվող մեկ այլ գյուղում՝ Խնձորեսկում):
Ավելի ուշ քարանձավային բնակատեղիներն ընդարձակել են քարե շարվածքների հաշվին, այս պատճառով այնպիսի տպավորություն է ստեղծվում՝ ասես տները ժայռերից են աճում:
Գյուղը բավականին հին պատմություն ունի՝ գյուղական գերեզմանատան տարածքում մեծ թվով դամբարաններ կան, որոնք թվագրվում են մ.թ.ա. I-II դարերով: Այստեղ է գտնվել նաեւ Կարմիր եկեղեցին (ХII դար), որից այժմ ավերակներ են մնացել:
Ավանդության համաձայն՝ այս եկեղեցու զանգից է առաջացել նաեւ ամբողջ մարզի Զանգեզուր անվանումը: Ըստ վարկածներից մեկի՝ այս զանգը շատ հզոր հնչողություն ուներ, եւ Զանգեզուր տեղանունն առաջացել է «Զանգ զոր» բառերից, այսինքն՝ հզոր զանգ: Մեկ այլ վարկածի համաձայն՝ այն առաջացել է «Զանգերն իզուր են» բառակապակցությունից:
Ցանկացած տեղացի ձեզ կպատմի, թե ամեն ինչ ինչպես է եղել. Մհեր իշխանը Լենկ Թեմուրին զգուշացրել է, որ նա չի կարողանա Սյունիքը նվաճել, մինչեւ Խոտ գյուղում կանգուն է թագավոր զանգը, որն ահազանգում է իշխանական կալվածքներին վտանգի մասին: Լենկ Թեմուրը Մհերին ոսկի եւ իշխանություն է խոստացել, եթե նա զանգին ստիպի լռել: Դավադիրները զանգի տակ խարույկ են վառել՝ խլացնելով նրա ձայնը, եւ իշխանական տունը մեկ օրում ընկել է, իսկ մարդիկ զարմացած հարցրել են. «Ինչու զանգերը չեն ղողանջել»: Նրանց պատասխանել են. «Զանգն իզուր էր»: Այս ավանդության մեկ այլ վարկածով՝ հզոր զանգը գտնվել է ոչ թե Խոտ գյուղում, այլ Տաթեւի վանքում, որը Խոտից ոչ հեռու է՝ կիրճով ավելի վեր: Սակայն սրանից էությունը չի փոխվում:
Ինչ վերաբերում է ձեռագիր պատմությանը, ապա Խոտ գյուղն առաջին անգամ հիշատակվում է V դարում՝ կապված Սյունյաց իշխան Բաբիկի կողմից Խոտը պարսից զորահրամանատար Գոռին նվիրաբերելու հետ որպես վերջինիս կողմից քրիստոնեությունն ընդունելու նշան: Վկայություններ կան նաեւ այն մասին, որ Խոտի բնակիչները հարկ են վճարել Տաթեւի վանքի պահպանման համար: Գյուղում պահպանվել է Մրգաձորի խաչ եկեղեցին, որը XVII դարով է թվագրվում: Ավադության համաձայն՝ այն կին է կառուցել, որը փախել էր Շահ Աբասի հարեմից:
Կյանքն այստեղ շարունակվել է մինչեւ 1960-ական թվականները, երբ բնակիչները լքել են իրենց «ժայռե» կացարանները եւ հիմնավորվել բնակության համար ավելի հարմարավետ սարահարթի վրա:
Իրականության եւ ավանդությունների խառնուրդ այս ամբողջ պատմությունը մենք լսում էինք խորդուբորդ ճանապարհով ցած իջնելիս եւ ավերակներին մագլցելիս: Ներքեւում՝ գերեզմանոցի մոտ դրոնը գործարկելով եւ լիուլի վայելելով հիասքանչ համայնապատկերը՝ մենք հանկարծ գիտակցեցինք, որ դեպի վեր վերադարձի ճանապարհը հաղթահարելը դժվար կլինի: Մեզ օգնության հասան տեղացիները, որոնք կիրճ էին իջել հին գյուցից ժառանգություն մնացած այգուց բերքը հավաքելու: Եվ այստեղ սովորական տուրիզմն ավարտվեց՝ իր տեղը զիջելով իսկական էքստրիմի մեկնարկին:
Նրանք սկզբում մեզ հյուրասիրեցին դաշտային համեստ ուտելիքով եւ թունդ թթօղիով:
Իսկ այնուհետեւ նստեցրին անհավանական ԼուԱԶ մակնիշի բեռնատարի մեջ, որն իրենք զապորոժեց էին անվանում։ Այնտեղ բեռնեցին նաեւ հավաքած հոնով (որից նույնպես օղի կթորեն) պարկերը եւ ինչ-որ կերպ տեղավորվեցին նաեւ իրենք. ավելի տարիքով տղաները պարզապես կախվեցին մեքենայի հետնամասից:
Եվ մեքենան վեր սլացավ: Այն ուղղաբերձ վերելքի ժամանակ երբեմն տառացիորեն ուղղահայաց դիրքով էր կախվում, սակայն անհավատալիորեն վեր էր սողում՝ ֆիզիկայի բոլոր կանոններով ներքեւ սահելու փոխարեն: Հինգերորդ կետով փորձարկելով վատ ճանապարհի բոլոր հմայքները՝ մենք, որպես իսկական լրագրողներ, դժգոհում էինք, որ Հին Խոտում լավ ճանապարհ չկա՝ չէ՞ որ ճանապարհն այստեղ մեծ թվով զբոսաշրջիկների կբերեր: Իսկ ընտանիքի հայրը՝ Շիրազը մեզ բացատրեց, որ նույնիսկ այս վատ ճանապարհը Հին Խոտին մեծ վնաս է հասցրել, քանի որ ճարպիկ գործարարները ճանապարհ են գցել, որպեսզի կահույքի համար հատեն դարավոր ընկուզենիները:
«Բայց չէ՞ որ ուրիշ երկրներում հաջողվում է ե՛ւ լավ ճանապարհ ունենալ, ե՛ւ դարավոր ընկուզենիները չհատել»,- մտածում էի Երեւան վերադառնալու ամբողջ ճանապարհին:
