Կառավարությունը որքան հեռու մնա դատական համակարգից, ավելի քիչ փորձի կանոնակարգել այն, այնքան առողջ կլինի այն․ NEWS.am–ի հետ զրույցում նման տեսակետ հայտնեց փաստաբան Հայկ Ալումյանը: Նրա հետ զրուցել ենք կառավարության գործունեության հնգամյա ծրագրի՝ արդարադատությանը վերաբերող դրույթների, դատական իշխանության անկախության, մարդկանց՝ կալանքից ազատելու բեռը դատարանների վրա դնելու, դատական համակարգի առողջացման և այլ հարցերի շուրջ: 

Ի՞նչ տպավորություն ունեք արդարադատության ոլորտի վերաբերյալ կառավարության ներկայացրած տեսլականից:

Կառավարության ծրագրի՝ արդարադատությանը վերաբերող հատվածը լի է դեկլարատիվ բնույթի հայտարարություններով, կոնկրետություն գրեթե  չկա, ճիշտ չեն ընտրված այն գլխավոր խնդիրները, որոնց լուծմանը պետք է առաջնահերթություն տրվի: Այն, ինչ այնտեղ գրված է, բավարար չէ պատկերցնելու, թե ինչպես է կառավարությունը տեսնում արդարադատության ոլորտի առողջացումը: Մի բան հստակ է՝ կառավարությունը որքան հեռու մնա դատական համակարգից, որքան  քիչ փորձի կանոնակարգել այն, այնքան ավելի առողջ համակարգ կունենանք, սակայն մինչև հիմա  ոչ մի կառավարություն զերծ չի մնացել դատական համակարգը կանոնակարգելու գայթակղությունից։

Իսկ ինչպե՞ս է հնարավոր խուսափել արտաքին միջամտությունից, դատավորների անկախության համար ի՞նչ հիմքեր են հարկավոր, որ նշված չէ կառավարության ծրագրում:

Երբ որ գառանը տալիս են գայլին ի պահ՝ ոչ մի լավ բան չի կարող ստացվել: Մեր դատական համակարգի հիմնական պրոբլեմը եղել է կառավարությունից կամ նախագահականից կախման մեջ գտնվելը: Ես չեմ հավատում մեր կառավարության այն հավաստիացումներին, թե  այլևս դատական համակարգը կախյալ վիճակում չէ: Եթե դատական համակարգի հետ կապված խնդիրներ կան, այն պետք է  լուծվի կամ դատական համակարգի ներսում, կամ օրենսդիր իշխանությունը պետք է դրան լուծում տա, բայց կառավարությունը պետք է հնարավորինս հեռու մնա դատարաններից:

Վերջին շրջանում դատավորի պաշտոնը կարծես թե կորցնում է գրավչությունը: Քիչ են այն իրավաբանները, որոնք ձգտում են դատավոր դառնալ:  Ըստ Ձեզ՝ ինչի՞ հետևանքն է սա, մոտիվացիայի պակա՞ս կա:

Նախկինում դատավոր աշխատելու երկու պատճառ կար: Այդ ծանր, հոգեբանորեն և ֆիզիկապես մարդուն հյուծող աշխատանքը երկու կողմ ուներ: Այն դատավորները, որոնք ուզում էին հարստանալ, նրանց համար դատավորի պաշտոնը կոռուպցիայի մեջ թաթախվելու, անօրինական եկամուտներ ձեռքբերելու միջոց էր, և կա դատավորների մի փոքր խավ, որոնք կոռուպցիայի մեջ թաթախված չեն և ուզում են պիտանի լինել երկրին, ցանկանում են, որ իրենց երեխաները հպարտ լինեն, որ իրենց ծնողը դատավոր է և այլն: Այսօր այս երկու խավն էլ հսկայական հարված է ստացել. կոռուպցիայի մեջ թաթախված դատավորները վերջին տարիներին հայտնվել են ռիսկային գոտում, և այս հատվածի համար դատավորի պաշտոնը կամաց-կամաց կորցնոմ է իր գրավչությունը: Իսկ նրանք, ովքեր տառապանքով են այդ աշխատանքը կատարել, դժվարությամբ կարողացել են պահպանել իրենց դիմագիծը, ավելի մեծ հարվածի տակ են հայտնվել, քանի որ նրանց հավասարեցրել են կոռուպցիոներների հետ: Հիմա  ոչ ոք  թացը չորից չի տարբերում, հիմա բոլոր դատավորները հասարակության աչքում կոռուպցիոներներ են, պատվեր կատարողներ, հին իշխանություների դրածոներ և այլն:

Բնականաբար նման դատավորները հիմա գերադասում են լքել իրենց պաշտոնները, աշխատել՝ որպես փաստաբան կամ ինչ-որ բանկում վարչության պետ և երկու անգամ ավելի բարձր աշխատավարձ ստանալ, քան ամեն անգամ հայտնվել քննադատություների թիրախում։

Կառավարությունն իր ծրագրում շեշտը դրել է կալանավորմանն այլընտրանք հանդիսացող խափանման միջոցների կիրառմանը քաջալերելու վրա: Այս առումով լուրջ տեղաշարժ նկատելի՞ է :

Այս առումով ևս տարօրինակ մոտեցում կա:  Գործադիր իշխանությունն՝ ի դեմս քննչական մարմինների, նախիկինի պես կալանավորման միջնորդություններ է ներկայացնում, միևնույն ժամանակ ողջ պատասխանատվությունը գցում է դատական համակարգի վրա՝ ասելով, թող շատ  կալանքի որոշումներն չկայացնեն, որպեսզի դատական համակարգն առողջանա: Ես առաջարկում եմ, որ նախաքննական մարմինները կալանքի միջնորդություններ քիչ ներկայացնեն, իսկ թե ինչ կանի  դատական համակարգը՝ իր գործն է, մի միջամտեք նրա գործերին:

Այսօր քննիչը չնչին մեղադրանքի պայմաններում անգամ կալանքի միջնորդություններ է  ներկայացնում դատարան, որպեսզի հետո ստիպված չլինի ինչ-որ տեղ ապացուցել, որ տվյալ անձի նկատմամբ կալանք չկիրառելու շահագրգռվածություն է ունեցել, այսինքն՝ նա ստիպված է լինելու մի քանի ատյանում ապացուցել դա՝ հակառակ դեպքում կսկսեն կասկածել իրեն:

Այսինքն՝ քննիչները խուսափո՞ւմ են պատասխանատվությունից:

Այո, իրականում քննիչը գերադասում է, որ դատարանն այդ միջնորդությունը մերժի, քանի որ նրա համար ավելի հեշտ է զանգահարել մեղադրյալին, և նրա նկատմամբ քննչական գործողություն կատարել իր աշխատասենյակում, քան ամեն անգամ հասնել կալանավայր: Քննիչը միջնորդությունը ներկայացնում է, դատարանում պաշտպանում այն, սակայն մտքում երազում, որ դատարանը մերժի այն:

Վերջին շրջանում թիրախում է հայտնվել Վերաքննիչ քրեական դատարանը: Ինչպե՞ս  է ստացվում, որ ամենից հաճախ կալանքը վերացնելու որոշում կայացնում են հենց այս ատյանի դատավորները:

Իրականում մեզ մոտ իրավունքը կհայտնվի գերակա դիրքում, թե՝ ոչ, կախված է ոչ թե օրենսդրությունից, այլ դատական համակարգում աշխատող անձերից: Դատական համակարգում օրենքներ են փոխվում, բարեփոխումներ իրականացվում, բայց արդյունքը նկատվում է այն դեպքում, երբ դատարավորը պրոֆեսիոնալ է և «ճնշումադիմացկուն»:

Վերանքնիչ դատարանի անձնակազմը փոխվել է, և ի տարբերություն 5  կամ 10 տարի առաջվա կազմի՝ այստեղ ներկայումս բավականին լուրջ  պրոֆեսիոնալներ են աշխատում, որոնք չեն վախենում ռիսկային որոշումներ կայացնելուց: Պետք է գիտակցել, որ այն բարեփոխումները, որոնց մասին խոսվում է՝ չեն իրականանում, քանի որ խնդիրն անձերի մեջ է:

Իսկ մեր դատական համակարգում շա՞տ են ճնշումներին դիմադրող դատավորները:

Հիմա գնալով ավելացել է «ճնշումակայուն» դատավորների թիվը, ուղղակի հիմա շատ բան կախված է ճնշման չափից: Կան երիտասարդ դատավորներ, որոնք եթե հնարավորություն ունենան արդար դատական ակտ կայացնելու, անպայման դա կանեն: Կարծում եմ, որ պետք է շատ խմնամքով վերաբերվել այդ դատավորներին, պետք է չկոտրել դատավորների մեջ ճիշտ արդարադատություն իրականցնելու ցանկությունը: Եթե մեկ-երկու անգամ այդ դատավորները սկսեն պատվեր կատարել, նրանք կկոտրվեն, կվերածվեն գործիքի: Բացի այդ, երբ դատավորը մեկ-երկու անգամ պատվեր է կատարում, սկսում է որոշակի վերաբերմունք ակնկալել իր նկատմամբ՝ նաև պատվեր տվողների կողմից:  Սա դատավորներին մղում է կոռուպցիայի, այսինքն՝ եթե տվյալ դատավորը պատվեր է կատարում, նա ակնկալում է, որ դրա դիմաց ինքն էլ կարող է իրեն որոշ բաներ թույլ տալ, նա կարողանում է սեփական շահից ելնելով օրենքը ծռել՝ աստիճանաբար վերածվելով կոռուպցիոների:

 Ո՞րն է դատական համակարգի առողջացման Ձեր տեսլականը:

Գործադիրը պետք է աշխատի հնարավորինս հեռու մնալ դատական համակարգից: Դատական համակարգում ներկայումս կան բավարար թվով լավ դատավորներ, որոնք կարող են եղանակ ստեղծել և եղանակ փոխել: Դատական համակարգն ինքնակառավարվող համակարգ է, պետք  չէ խառնվել նրա գործերին, ընդամենը պետք  է տեսնել, թե ինչն այն չէ համակարգում, և օրենդրական փոփոխությունների միջոցով շտկել խնդիրը:

Թագուհի Մելքոնյան