News
Լրահոս
News
Երեքշաբթի
Մարտ 19
Տեսնել լրահոսը

Իրանի պաշտպանության նախարարության հետազոտությունների եւ նորարարությունների կենտրոնի ղեկավար Մոհսեն Ֆահրիզադեն սպանվել է ուրբաթ ցերեկը՝ Թեհրանից մոտ 90 կմ հեռավորությամբ գտնվող մայրուղու վրա, գրում է «Կոմերսանսանտը»:

Դեպքի վերջին վարկածի համաձայն՝ սկզբում կրակահերթի տակ է հայտնվել զրահամեքենան, որով գնում էր 63-ամյա միջուկային ֆիզիկոսը, սկայն նա կրակոցների ձայները շփոթել է շարժիչի խնդիրների հետ, դուրս է եկել եւ ինքը հայտնվել փամփուշտների տակ: Գիտնականի վրա կրակել են Nissan մակնիշի մեքենայից, որն այնուհետեւ պայթեցվել է: Մոհսեն Ֆահրիզադեն ծանր վնասվածքներով ուղղաթիռով տեղափոխվել է մայրաքաղաքի հիվանդանոց, որտեղ շուտով մահացել է: Վերջին տասը տարվա ընթացքում սա իրանցի միջուկային ֆիզիկոսների հինգերորդ մահափորձն է, որոնցից չորսը հաջողվել են:

Իրանում համոզված են, որ դրանք բոլորը կազմակերպել է իսրայելական արտաքին հետախուզական «Մոսադ» կազմակերպությունը՝ Միացյալ Նահանգների աջակցությամբ: Այս անգամ նույնպես ի հայտ են եկել հայտարարություններ «Ամերիկայի հանցավոր ձեռքի» մասին, բայց հենց Իսրայելն է կրում «ահաբեկչության» գլխավոր պատասխանատվությունը: Ավելին, Թեհրանում վկայակոչում են իրենց ունեցած ապացույցները: Մասնավորապես, այս մասին ասվում է ՄԱԿ-ում Իրանի մշտական ներկայացուցիչ Մաջիդ Թախտ-Ռավանչիի՝ կազմակերպության գլխավոր քարտուղար Անտոնիո Գուտերեշին ուղղված նամակում: Ի դեպ, չի բացառվում «Մոսադ»-ին այլ երկրների հետախուզական ծառայությունների կողմից օգնությունը:

Իսրայելի իշխանությունները, ինչպես եւ ԱՄՆ-ը, իրենց հասցեին մեղադրանքները չեն մեկնաբանում: Սակայն նախագահ Դոնալդ Թրամփը կիսվել է իսրայելցի լրագրող Յոսի Մելմանի թվիթով, որում ասվում էր, որ «Մոսադը» վաղուց էր հետապնդում Մոհսեն Ֆահրիզադեին:

Ամերիկյան ԶԼՄ-ները, վկայակոչելով աղբյուրների, այդ թվում՝ ԱՄՆ հետախուզական ծառայություններին, նույնպես գրում են, որ հարձակման թիկունքում կանգնած է Իսրայելը, որի նպատակն է թույլ չտալ, որ ԱՄՆ հաջորդ նախագահ Ջո Բայդենը գնա Իրանի հետ հարաբերությունների կարգավորման ճանապարհով:

Մոհսեն Ֆահրիզադեի անունը հանրության շրջանում հայտնվել է 2000-ականների սկզբին, երբ իրանական ընդդիմադիր «Մոջահեդդին-է խալիք» խումբը սկսեց համացանցում հրապարակել հայտնի միջուկային ֆիզիկոսների անուններն ու հասցեները: 2008-ին պարոն Ֆահրիզադեն ընդգրկվել է ՄԱԿ-ի եւ ԱՄՆ-ի պատժամիջոցների ցուցակներում` որպես« իրանական միջուկային տեխնոլոգիայի »հեղինակ: Միեւնույն ժամանակ, Ատոմային էներգիայի միջազգային գործակալությունը (ԱԷՄԳ) նրա հետ հարցազրույցներ անցկացնելու հարցում է ուղարկել Թեհրան, սակայն մերժում է ստացել: Գիտնականին անվանել են նաեւ «Ամադ» նախագծի Թեհրանի գաղտնի ռազմական ծրագրի հայրերից մեկը, որն ուղղված է բալիստիկ հրթիռի համար միջուկային մարտագլխիկ մշակելուն: Համաձայն ԿՀՎ հաղորդումների, նախագիծը սառեցվել է դեռ 2003 թվականին: Ենթադրվում է, որ 2011-ին հիմնադրված Հետազոտությունների եւ նորարարությունների կենտրոնը ժառանգել է «Ամադ»-ի մշակումները: Ձեւականորեն կենտրոնը պատկանում է պաշտպանության նախարարությանը, բայց ենթակա է Իսլամական հեղափոխության պահապանների կորպուսին (ԻՀՊԿ): 2018-ի ապրիլին Իսրայելի վարչապետ Բենիամին Նեթանյահուն հայտարարել էր իսրայելական հետախուզության կողմից 100 000 թղթի եւ թվային փաստաթղթերի առեւանգման մասին, որոնք պարունակում էին Իրանի միջուկային զենքի մշակման եւ «Ամադ»-ի փաստաթղթերի պահպանման ապացույցներ: «Հիշե՛ք այս անունը՝ Ֆահրիզադե»,- ասել էր այդ ժամանակ Բենիամին Նեթանյահուն: Իսրայելական հետախուզական տվյալները պատրվակ են հանդիսացել 2018-ի մայիսին միջուկային գործարքից Վաշինգտոնի դուրս գալու համար՝ Գործողությունների համատեղ համապարփակ ծրագրից (ԳՀՀԾ), որը երեք տարի առաջ Իրանի հետ ստորագրել էին ՄԱԿ Անվտանգության խորհրդի հինգ մշտական անդամները եւ Գերմանիան: Հիշեցնենք, որ Թեհրանը հավաստիացնում է, թե հետաքրքրված է բացառապես խաղաղ ատոմով: Սակայն, ի պատասխան գործարքից ԱՄՆ-ի դուրս գալու եւ Թեհրանի դեմ պատժամիջոցների վերականգնման, Իրանի իշխանությունները հրաժարվել են ԳՀՀԾ շրջանակներում ստանձնած իրենց որոշ պարտավորություններից:

ԳՀՀԾ-ի տապալումը եւ վրիժառության ծրագրերը

Հիմա հիմնական հարցն այն է, թե Իրանը ինչ պատասխան կընտրի գիտնականին սպանելու համար: Վրեժխնդրության խոստումներ արդեն տրվել են: Իսրայելական լրատվամիջոցները չեն բացառում, որ դեսպանատները եւ հրեական համայնքները կարող են թիրախավորվել: «12-րդ ալիքը» հայտնում է, որ Իսրայելի իշխանությունները հրահանգներ են տվել բոլոր դեսպանատներում անվտանգության միջոցառումների ավելացման վերաբերյալ: Չեն բացառվում Իսրայելի տարածքին, ինչպես նաեւ Կարմիր ծովում նրա նավերին հրթիռային հարվածները՝ Իրանի կողմից վստահված պաղեստինյան շարժումների՝ Գազայի հատվածում «Համաս»-ի եւ «Իսլամական ջիհադ»-ի, լիբանանյան «Հըզբոլլահ»-ի, ինչպես նաեւ Եմենում հութիների «Անսար Ալլահ» շարժման կողմից: Բոլորն արդեն զայրացած հայտարարություններ են արել ֆիզիկոսի սպանության կապակցությամբ: «Իրանցիներն ունեն երկար հիշողություն եւ մեծ հնարավորություններ, եւ վրեժխնդրությունը կարող է լինել նույնիսկ տարիներ անց»,- հեռուստաալիքը մեջբերում է Իսրայելի անվտանգության ուժերում աղբյուրներին: Միեւնույն ժամանակ, իսրայելական որոշ լրատվամիջոցներ հիշեցնում են, որ Իրանը, չնայած կրքերի ուժգնությանը, իրականում չի արձագանքել ամերիկացիների կողմից այս տարվա հունվարին Իրանի «Ալ-Քուդս» հատուկջոկատայինների հրամանատար Ղասեմ Սոլեյմանիի սպանությանը:

Մինչդեռ New York Times-ը գրում է, որ Իսրայելում իսկապես սպասում են, որ Իրանը կարձագանքի սադրանքին: «Եթե իրանցիները վրեժ լուծեն՝ հունվարին նախքան իր պաշտոնը լքելը Թրամփին պատասխան հարվածի առիթ տալով, Բայդենը կժառանգի ավելի լուրջ խնդիրներ, քան հինգ տարվա վաղեմության դիվանագիտական փաստաթղթի (նկատի ունի ԳՀՀԾ-ն - «Կոմերսանտ») ձախողումը,- ասվում է հոդվածում: Միեւնույն ժամանակ, թերթը, հղում անելով ամերիկացի զինվորականներին, գրում է, որ ներկայումս «իրանական զորքերի կամ զենքի արտասովոր տեղաշարժեր չեն գրանցվել»: ԿՀՎ նախկին ղեկավար Ջոն Բրենանը Իրանի իշխանություններին կոչ է արել «սպասել ամերիկյան պատասխանատու ղեկավարության միջազգային ասպարեզ վերադարձին եւ դիմադրել ենթադրյալ հանցագործների գործողություններին պատասխանելու ցանկությանը»:

Ամեն դեպքում, պարոն Ֆահրիզադեի սպանությունը կամրապնդի կոշտ գծի կողմնակիցների դիրքերը Իրանում:

Արդեն բարձրաձայնվում է սպանության համար նախագահ Հասան Ռոհանիի անձնական պատասխանատվության մասին, ով երկխոսություն էր վարում ԱԷՄԳ-ի հետ, եւ հարցեր են տրվում մարտահրավերներին համարժեք կերպով արձագանքելու իրանական հատուկ ծառայությունների պատրաստակամության վերաբերյալ: Հաշվի առնելով, որ հաջորդ ամառ Իրանում տեղի կունենան նախագահական ընտրություններ, իրանական էլիտաների ներսում մարտը լուրջ է լինելու: Այս ֆոնի վրա արծարծվելու է նաեւ ԱԷՄԳ-ի հետ Իրանի հետագա համագործակցության հարցը: «Կարծես թե հետաքրքիր են իրանցի պաշտոնյաների հայտարարությունները, որոնք հնարավոր են համարում «ինքնաբերաբար»՝ առանց բանակցությունների 2016 թվականից վիճակին վերադառնալը»,- գրել է Վիեննայում միջազգային կազմակերպություններում Ռուսաստանի մշտական ներկայացուցիչ Միխայիլ Ուլյանովը, պարոն Ֆահրիզադեի սպանության նախօրեին: Նա բացատրել է, որ եթե Վաշինգտոնը վերադառնա միջուկային գործարքին, ապա Իրանը լիովին կվերականգնի իր պարտավորությունները: Հիշեցնենք, որ նոյեմբերի 3-ին կայացած նախագահական ընտրություններում հաղթած Ջո Բայդենը խոստացել է վերադարձնել ԱՄՆ-ին ԳՀՀԾ: Սակայն այժմ այս բոլոր ծրագրերը սպառնալիքի տակ են:

Կիրակի օրը Իրանի խորհրդարանը կողմ է քվեարկել միջուկային գործունեության ակտիվացման օրինագծի արագացմանը: Մենք խոսում ենք ԳՀՀԾ-ի ներքո ստանձնած պարտավորություններից հետագա հրաժարման՝ Նաթանզյում IR-2M ուրանի հարստացման համար ցենտրիֆուգների օգտագործման, Fordo-ի օբյեկտում IR-6 ցենտրիֆուգների տեղադրման, ինչպես նաեւ ուրանի մինչեւ 20% եւ ավելի հարստացման մակարդակի բարձրացման (այդպիսի ուրանը համարվում է զենքի աստիճան) մասին: Իրանն այժմ ուրանը հարստացնում է 4%-ից բարձր մակարդակով` ԳՀՀծ-ի կողմից թույլատրված 3,67%-ի փոխարեն: Խորհրդարանականները կոչ են արել սահմանափակել ԱԷՄԳ-ի տեսչական գործունեությունը: «Դրդապատճառները պարզ են, բայց հույզերը միշտ չէ, որ օգնում են ճիշտ որոշում գտնել»,- դրան արձագանքել է Միխայիլ Ուլյանովը:

Փորձագետները համոզված են, որ իրանցի գիտնականը սպանվել է հենց ԳՀՀԾ-ի վերածնունդը կանխելու համար:

«Ֆահրիզադեի վնասազերծումը Իսրայելի ուղերձը չէ Իրանին: Սա մարդու եւ դիվանագիտության վերադառնալու հնարավորության վերացման փորձ է», - գրել է Ռազմավարական հետազոտությունների միջազգային ինստիտուտի միջուկային զենքի չտարածման փորձագետ Մարկ Ֆիցպատրիկը, ով նախկինում աշխատել է ԱՄՆ Պետդեպարտամենտում: Ըստ ՄԳԻՄՕ միջազգային հետազոտությունների ինստիտուտի վերլուծաբան Ադլան Մարգոեւի, Իրանի այն քաղաքական ուժերը, որոնք վճռական են գեներալ Սոլեյմանիի, իսկ այժմ էլ Մոհսեն Ֆահրիզադեի սպանությունից հետո ԱՄՆ-ի հետ երկխոսությունը վերսկսելու հարցում, ավելի դժվար կլինի խաղաղասեր հայեցակարգ «վաճառել» երկրի հոգեւոր ղեկավարությանը եւ բնակչությանը:

«ԳՀՀԾ-ից հրաժարման կողմնակիցները եւս մեկ փաստարկ են ավելացնում՝ գործարքը պահպանբեց, շահ չունեցան, գլխավոր գեներալն ու միջուկային ֆիզիկոսը սպանվեցին: Դրանից հետո ինչպե՞ս ԱՄՆ-ի հետ կրկին նստել բանակցությունների սեղանի շուրջ՝ առանց դեմքը կորցնելու»,- «Կոմերսանտ»-ին տված հարցազրույցում ասել է փորձագետը:

Նա նաեւ հավելել է, որ Մոհսեն Ֆահրիզադեի սպանությունից իրանական միջուկային ծրագրի կորուստը կարող են ճշգրիտ գնահատել միայն նրանք, ովքեր նրա շրջապատում էին: «Բայց պրակտիկան ցույց է տալիս, որ կայացած հաստատությունների աշխատանքը երկարաժամկետ հեռանկարում ավելի կարեւոր է, քան նույնիսկ ամենաակնառու եւ նշանակալի անհատականությունների դերը: Չորս ֆիզիկոս գիտնականների եւ գեներալ Սոլեյմանիի սպանությունները չեն վերացրել միջուկային եւ հրթիռային ծրագրերի դինամիկան եւ չեն ազդել Իրանի տարածաշրջանային քաղաքականության վրա: Հրթիռներն արտադրվելու են, ցենտրիֆուգները պտտվելու են, իսկ դաշնակիցները Թեհրանից աջակցություն կստանան»,- ասել է պարոն Մարգոեւը:

Համերաշխություն ակնկալելով

Չդիմելով ուժային պատասխանի՝ Իրանը խաղադրույք է կատարում միջազգային համերաշխության վրա՝ հիմնվելով առաջին հերթին այն երկրների աջակցության վրա, որոնք դեռ իր հետ միջուկային գործարքի մեջ են: ՄԱԿ-ում Իրանի մշտական ներկայացուցիչ Մաջիդ Թախտ-Ռավանչիի նամակում շեշտվում է, որ Իրանը գլխավոր քարտուղարից եւ Անվտանգության խորհրդի անդամներից ակնկալում է, որ վճռականորեն կդատապարտեն միջադեպը եւ «անհրաժեշտ միջոցներ կձեռնարկեն դրա կատարողների դեմ»:

Սակայն մինչ այժմ միջազգային հանրության արձագանքը չի կարելի վճռական համարել: ԳՀՀԾ-ի երկրներից ամենամեծ մտահոգությունը Գերմանիան է հայտնել:

Գերմանիայի արտաքին գործերի նախարար Հեյկո Մաասը նախազգուշացրել է, որ Մոհսեն Ֆահրիզադեի սպանությունը «սրում է իրավիճակը տարածաշրջանում» եւ բոլոր կողմերին կոչ է արել զերծ մնալ կտրուկ քայլերից, «որոնք կհանգեցնեն իրավիճակի հետագա սրմանը»: «ԱՄՆ նոր վարչակազմի իշխանության գալուց մի քանի շաբաթ առաջ կարեւոր է պահպանել տարածքը, որը առկա է Իրանի հետ բանակցությունների համար»,- ասել է նա: Գիտնականի սպանությունը դատապարտվել է նաեւ Եվրամիության կառավարման կառույցներում, որոնք 2015-ին նույնպես նպաստել են իրանական միջուկային գործարքի կնքմանը: Բայց Իրանը ակնհայտորեն սպասում է ավելի վճռական արձագանքի` առաջին հերթին Ռուսաստանի եւ Չինաստանի կողմից:

Սակայն Պեկինը եւ Մոսկվան դեռ չեն շտապում ամբողջովին միանալ՝ հանգստյան օրերին դադար տալով: Չինաստանում իրանցի գիտնականի սպանությունը միանշանակ դատապարտվել է պետական լրատվամիջոցներում, բայց պաշտոնական մակարդակով դեռ կոշտ հայտարարություններ չեն եղել: Ռուսաստանի իշխանությունները նույնպես տատանվում են: Արագ արձագանքել են միայն Պետդումայի պատգամավորներն ու սենատորները: Օրինակ, Դաշնության խորհրդի միջազգային հարցերի հանձնաժողովի ղեկավար Կոնստանտին Կոսաչովը իր ֆեյսբուքյան էջում գրել է. «Ով էլ կանգնած լինի այս սպանության հետեւում, դա, անշուշտ, կարելի է որակել որպես ահաբեկչություն, որն ուղղված է տարածաշրջանում իրավիճակի ապակայունացմանը, ինչպես նաեւ Իրանի կոշտ արձագանքի հրահրմանը»: Նա նաեւ ուշադրություն է հրավիրել այն բանի վրա, որ ԱՄՆ-ը Պարսից ծոց է ուղարկում Nimitz ավիակիրը եւ լրացուցիչ ավիախումբ:

!
Այս նյութը հասանելի է նաև   Русский
Տպել
Կարդացեք նաև
Ամբողջը
ԱՄՆ-ն Նիգերին մեղադրել է Իրանի հետ ուրանի վերաբերյալ գործարք պատրաստելու մեջ. WSJ
Նիգերը որոշել է խզել ռազմական համաձայնագիրը Վաշինգտոնի հետ...
Իրանը հայտնել է, որ պատրաստ է քննարկել միջուկային գործարքի վերականգնումը ԵՄ ցանկության դեպքում
Իրանը պատրաստ է քննարկել...
ԱՄՆ- ն Իրանում ուրանի մակարդակի հարստացման աշխատանքները ռազմական բնույթի է համարում
Իրանը կպաշտպանի իր միջուկային ծրագրի խաղաղ զարգացման իրավունքը. Ռաիսի
Միջուկային զենք ունեցող երկրները ձգտում են թույլ չտալ Իրանի ժողովրդին իրականացնել իր օրինական իրավունքը...
Իրանը բավարար քանակությամբ հարստացված ուրան ունի միջուկային մի քանի մարտագլխիկ ստեղծելու համար․ «ՄԱԳԱՏԷ»-ի տնօրեն
Գործակալությունը գրում է, որ Իրանը խափանում է իր միջուկային ծրագրի ուսումնասիրության ուղղությամբ ձեռնարկվող միջազգային ջանքերը․․․
ԱՄՆ-ը և Եվրոեռյակի երկրները կարծում են, որ Իրանի ուրանի հարստացման տեմպերը քաղաքացիական նպատակներով չեն բացատրվում 
Ինչպես հետևում է փաստաթղթից, Մեծ Բրիտանիայի, ԱՄՆ-ի, Ֆրանսիայի և Գերմանիայի իշխանությունները կարծում են, որ Ատոմային էներգիայի միջազգային գործակալության (ՄԱԳԱՏԷ) զեկույցում պարունակվող տվյալները վկայում են այն մասին...
Ամենաշատ