Երկուշաբթի օրը հարյուրավոր բեռնատարներ մնացել են բազմակիլոմետրանոց հերթերում վրացական եւ ռուսական անցակետերում վրացական ռազմական մայրուղու վրա, որը դեռեւս հունվարի 11-ին փակ էր եղանակային պայմանների պատճառով: Այս ճանապարհը առանցքային մայրուղի է, որը Ռուսաստանի Դաշնությանն է կապում ոչ միայն Վրաստանը, այլեւ Հայաստանը: Միեւնույն ժամանակ, այժմ, երբ տարածաշրջանի տրանսպորտի զարգացման վերաբերյալ Ռուսաստանի, Հայաստանի եւ Ադրբեջանի ձեռք բերած պայմանավորվածություններից հետո, այն, ինչպես մտավախություն ունեն Վրաստանում, կկորցնի իր նշանակությունը, ինչը հարված կլինի վրացական տնտեսությանը: Վրաստանի ընդդիմությունը, ի դեմս նախկին նախագահ Միխայիլ Սահակաշվիլիի, արդեն նախազգուշացրել է, որ երկրին սպառնում է վերածվել «Հարավային Կովկասի անդամահատված հատվածի», որը «ոչ ոքի պետք չէ»,- գրում է «Կոմերսանտը»:
Դեռեւս հունվարի 11-ի երեկոյան Վրաստանի ռազմական մայրուղում երթեւեկությունն արգելված էր բոլոր տեսակի տրանսպորտային միջոցների համար: Պատճառը Վրաստանում եղանակային պայմանների վատթարացումն էր: Եւ այդ ժամանակից ի վեր նկատելի բարելավում չի եղել: Ինչպես երկուշաբթի կեսօրին «Ինտերֆաքս»-ին հայտնել են Հյուսիսային Օսիայի արտակարգ իրավիճակների նախարարության գլխավոր վարչության մամուլի ծառայությունում, այդ պահին հարյուրավոր բեռնատարներ մնացել են ռուսական կողմի անցակետում: «650 ծանր բեռնատար մեքենաներ սպասում են անցմանը: Տեղադրվել է լրացուցիչ ջեռուցման կետ»,- ասել է գործակալության զրուցակիցը: Վրացական կողմում շարվել են նաեւ բեռներով հարյուրավոր կցորդներ: Հերթի երկարությունը գերազանցում է 10 կմ-ը:
Եղանակային պայմանների պատճառով վրացական ռազմական մայրուղու փակվելը հազվադեպ չէ: Մինչդեռ այս մայրուղին ռազմավարական նշանակություն ունի, եւ ոչ միայն Վրաստանի, այլեւ Հայաստանի համար, որը արեւելքից շրջափակված է Ադրբեջանի կողմից:
Ավելի վաղ Ասիական զարգացման բանկը Վերակառուցման եւ զարգացման եվրոպական բանկի հետ միասին մոտ 500 միլիոն դոլար էր հատկացրել Վրաստանին մայրուղու վերակառուցման համար՝ հաշվի առնելով դրա կարեւորությունը Հայաստանի համար: Բայց հիմա այս նախագծի ապագան մշուշոտ է:
Պատճառը «տարածաշրջանում բոլոր տնտեսական եւ տրանսպորտային կապերի ապաշրջափակման մասին» պայմանավորվածություններն են, որոնք ձեռք են բերվել Մոսկվայում հունվարի 11-ին՝ ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի եւ Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիեւի կողմից՝ Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինի միջնորդությամբ: Հիշեցնենք, որ խոսքը երկու հիմնական ուղղությունների մասին է: Նախ, սա միջանցք է Ադրբեջանի հիմնական մասից դեպի անկլավ՝ Նախիջեւան, որը պետք է անցնի Հայաստանի Սյունիքի մարզով: Եւ երկրորդ` Երեւանից դեպի նույն Սյունիքի մարզ տանող երկաթգիծը, որը անցկացվում է Նախիջեւանով:
Երկու երթուղիները ակտիվորեն օգտագործվում էին խորհրդային ժամանակներում, բայց Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության սկսվելով դրանք դադարեցին գոյություն ունենալ:
Ծրագրի իրականացման դեպքում Ադրբեջանը կստանա տրանսպորտային նոր ուղի դեպի Նախիջեւան եւ Թուրքիա, Ռուսաստանը՝ Թուրքիա եւ Հայաստան, իսկ Հայաստանը՝ Իրան եւ Ռուսաստան: Հետեւաբար, վրացական ռազմական ճանապարհի նշանակությունը կտրուկ կնվազի:
Վրաստանի իշխանությունները դեռ չեն մեկնաբանում Մոսկվայում ձեռք բերված պայմանավորվածությունները: Բայց թեման, այնուամենայնիվ, մտել է ազգային քաղաքական օրակարգ: Վրաստանի տարանցիկ նշանակության համար նախագծի իրականացման «աղետալի հետեւանքների» մասին հայտարարել է երկրի երրորդ նախագահ Միխայիլ Սահակաշվիլին: Ելույթ ունենալով ընդդիմադիր «Մտավարի Արխի» (Գլխավոր ալիք) հեռուստաընկերության եթերում՝ նա մանրամասն նկարագրել է, թե ինչպես է իր նախագահության տարիներին փորձել օգտագործել Վրաստանի աշխարհագրական դիրքը՝ դրա «աշխարհաքաղաքական նշանակությունը» բարձրացնելու համար: «Մենք պետք էինք ինչպես Ադրբեջանին՝ Թուրքիայի հետ շփվելու համար, այնպես էլ Հայաստանին` Ռուսաստանի հետ հաղորդակցվելու համար»,- բացատրել է քաղաքական գործիչը` ուղիղ եթերում քարտեզի վրա ցույց տալով երթուղիները: Նա հատկապես նշել է, որ հենց Վրաստանի տարածքով է անցել Հայաստանից Ռուսաստանի Դաշնություն տանող միակ մայրուղին, եւ հավելել է. «Ավելին, Հայաստանը հույս ուներ Աբխազիայի տարածքով երկաթուղային կապ բացել Ռուսաստանի հետ»:
Այժմ, ինչպես նշել է նախկին նախագահը, Վրաստանը կարող է վերածվել «Հարավային Կովկասի անդամահատված մասի», որը «ոչ ոքի պետք չէ»: «Վրաստանի տարանցիկ գործառույթը նվաստացնելու մեջ» պարոն Սահակաշվիլին մեղադրում է Ռուսաստանի նախագահին
«Պուտինը Ալիեւին ու Փաշինյանին բերել է Մոսկվա եւ ասել նրանց. «Ձեր ինչի՞ն է պետք Վրաստանը»», շարունակել է իրադարձությունների իր վարկածը Վրաստանի նախկին առաջնորդը: Ըստ ընդդիմադիրի, Թբիլիսիի «անպետք» լինելը «անշուշտ կհանգեցնի նրան, որ Բաքուն կդադարի իրեն արտոնյալ գնով բնական գազի մատակարարումը, իսկ Հայաստանը, որոշ «ռեւանշիստական տարրերի» ձեռքով, իբր կփորձի փոխհատուցել Ադրբեջանից կրած պարտության դառնությունը՝ առանձնացնելով Ջավախեթիի շրջանը Վրաստանից, որտեղ հայերը կազմում են բնակչության 97%-ը:
Վրացի մի շարք փորձագետներ համոզված են, որ նախկին նախագահի նկարած ապոկալիպտիկ պատկերն իրականում այնքան էլ հեռու չէ իրականությունից: «Բոլոր այս տրանսպորտային նախագծերը կանխորոշում էին Վրաստանի շատ կարեւոր աշխարհաքաղաքական գործառույթը, որն իր հերթին ապահովում էր նրա պետական կայունությունը»,- «Կոմերսանտ»-ի հետ զրույցում ասել է քաղաքագետ Գեորգի Խուխաշվիլին: Նա կարծում է, որ վրացական սեւծովյան Փոթի եւ Բաթումի նավահանգիստների պահանջարկը «գտնվում է լուրջ ռիսկի գոտում»:
Փորձագետի կարծիքով՝ Բաքու-Թբիլիսի-Ղարս երկաթուղին, որով հունվարի 14-ից սկսվել է Ադրբեջանից Թուրքիա բեռների կանոնավոր փոխադրումը, «կարող է վերածվել ամենաանհաջող նախագծերից մեկին»:
Ընդ որում, երկաթուղու վրացական հատվածը, ինչպես հիշեցրել է Գեորգի Խուխաշվիլին, «կառուցվել է Ադրբեջանի վարկի հաշվին», իսկ Թբիլիսին «պետք է վճարի ամեն դեպքում»:
Մինչդեռ, Nation.ge վերլուծական ռեսուրսի փորձագետ Դավիթ Ավալիշվիլին վստահ է, որ իրավիճակը չպետք է ընկալվի նման մուգ գույներով: Նա նշել է, որ, օրինակ, Բաքու-Թբիլիսի-Սուպսա եւ Բաքու-Թբիլիսի-Ջեյհան արդեն գործող նավթամուղերը, ինչպես նաեւ Բաքու-Թբիլիսի-Էրզրում գազատարը «ոչ մի տեղ չի գնա»՝ բերելով երկրին զգալի շահույթներ եւ օգուտներ: «Երկարաժամկետ պայմանագրերով Վրաստանը այդ խողովակաշարերով ստանում է արտահանվող էներգետիկ ռեսուրսների 5%-ը եւ իրավունք ունի զգալի քանակությամբ գազ եւ նավթ գնել արտոնյալ գներով»,- հիշեցրել է փորձագետը:
Բացի այդ, ըստ պարոն Ավալիշվիլիի, Թուրքիայի եւ Ադրբեջանի հյուսիսային շրջանների ավտոճանապարհային կապի համար «վրացական մայրուղին շատ ավելի հարմար է, քան Նախիջեւանի եւ Հայաստանի միջով լեռնային ճանապարհը»:
Այնուամենայնիվ, որոշ նախաձեռնություններ, այնուամենայնիվ, հարվածի տակ կհայտնվեն: Դրանց թվում է Միխայիլ Սահակաշվիլիի սիրած նախագիծը` «Լազիկան», այսինքն` Աբխազիայի հետ սահմանի մոտակայքում գտնվող Անակլիա քաղաքում խորը ջրի նավահանգստի կառուցում` տարեկան 100 միլիոն տոննա թողունակությամբ: Նախատեսվում էր, որ նավահանգիստը կօգտագործվի Արեւելյան Չինաստանից Հարավային Եվրոպա բեռների առաքման համար: Սակայն եթե մոսկովյան պայմանավորվածություններն իրականացվեն, «Նոր մետաքսե ճանապարհը» կարող է գնալ այլ երթուղիներով` ավելացնելով Վրաստանի տնտեսական խնդիրները, ինչպես նաեւ սոցիալ-քաղաքական կատակլիզմների հավանականությունը` Գեորգի Գախարիայի կառավարության եւ Միխայիլ Սահակաշվիլիի գլխավորած «միավորված ընդդիմության» անհաշտ դիմակայության ֆոնին:
