Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանը (ՄԻԵԴ) Եվրոպայի խորհրդի նախարարների կոմիտեին տեղեկացրել է հայ գերիների խնդրի մասին:
2021 թվականի մարտի 9-ին Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանը նախարարների կոմիտեին հանձնարարել էր դատարանի կանոնակարգի 39-րդ կանոնի 2-րդ մասի համաձայն տեղեկացնել 39-րդ կանոնում նշված հետեւյալ ժամանակավոր միջոցառումների մասին Հայաստանի եւ Ադրբեջանի միջեւ վերջերս տեղի ունեցած զինված հակամարտության կապակցությամբ.
- 2020 թվականի սեպտեմբերի 29-ին ընդունված որոշումը, որը թարմացվել էր 2020 թվականի նոյեմբերի 4-ին եւ երկու պետություններին ուղղված ընդհանուր միջոցառումների նշում է պարունակում, եւ
- Համապատասխան բաժնի նախագահի կողմից ընդունված 78 որոշում՝ 2020 թվականի հոկտեմբերի 13-ից 2021 թվականի մարտի 5-ը ընկած ժամանակահատվածում Ադրբեջանի կողմից ենթադրաբար պահվող 249 հայերի նկատմամբ ժամանակավոր միջոցներ ձեռնարկելու պահանջների վերաբերյալ: Այս հարցումները ներկայացվել են ՀՀ կառավարության՝ Հայաստանը Ադրբեջանի դեմ միջպետական հայտարարության շրջանակներում (թիվ 42521/20) եւ ենթադրյալ գերիների հարազատների կողմից 62 անհատական հայտարարություններում:
Դատարանը տեղեկացրել է Նախարարների կոմիտեին, որ նշված հայերից 58-ը հայրենադարձվել է 2020 թվականի դեկտեմբերից մինչեւ 2021 թվականի փետրվարն ընկած ժամանակահատվածում եւ որ նրանցից յոթը մահացած են համարվում (սակայն վեց դեպքերում անհատ դիմողները պնդում են, որ իրենք հարազատների մահը հաստատող որեւէ ապացույց չեն ստացել): 249 հայերից 72-ը դեռ գտնվում է Ադրբեջանում, իսկ նրանց գերեվարումը եւ ձերբակալությունը ճանաչվել են Ադրբեջանի կառավարության կողմից: Ինչ վերաբերում է մնացած 112 անձանց, ապա Ադրբեջանի կառավարությունը պնդում է, որ իրենց չի հաջողվել ճանաչել նրանց գերիների մեջ:
39-րդ կանոնը կիրառվել է 249 հայերից 229-ի նկատմամբ: Ինչ վերաբերում է մնացած 20 անձանց, ապա Կանոն 39-ի համաձայն քննությունը կասեցվել է կամ որոշում չի կայացվել, քանի որ համապատասխան անձինք հայրենադարձվել են: Ադրբեջանի կառավարությանն առաջարկվել էր կոնկրետ տեղեկատվություն տրամադրել նշված անձանց վերաբերյալ, այդ թվում՝ նրանց պահման պայմանների, նրանց անցած բժշկական զննումների եւ նրանց վերադարձի համար ձեռնարկված կամ նախատեսվող միջոցառումների վերաբերյալ:
2020 թվականի փետրվարի 19-ին նախագահը չեղյալ հայտարարեց ապահովող միջոցառումները 41 հայի, այդ թվում՝ 40 հայրենադարձված անձանց, ինչպես նաեւ մեկի նկատմամբ, ում դին հայտնաբերվել էր խուզարկության ժամանակ: Այսպիսով, 39-րդ կանոնի միջոցառումներն ուժի մեջ են մնում ենթադրաբար Ադրբեջանի կողմից գերեվարված 188 հայի նկատմամբ:
Դատարանը որոշել է Նախարարների կոմիտեին ծանուցել իր կողմից ձեռնարկված միջոցառումների մասին՝ հաշվի առնելով Ադրբեջանի կառավարության՝ դատարանի կողմից նշված անձանց վերաբերյալ տեղեկատվություն ներկայացնելու վերջնաժամկետին չհամապատասխանելը, ինչպես նաեւ՝ տրամադրված բավականին ընդհանուր եւ սահմանափակ տեղեկատվությունը:
Պատկերի ամբողջականության համար հարկ է նշել, որ Դատարանը նաեւ հայցերը է ստացել 39-րդ կանոնի համաձայն, որոնք ներկայացվել են Ադրբեջանի կառավարության կողմից իբր Հայաստանի կողմից պահվող 16 ադրբեջանցու վերաբերյալ:
Այս խմբից տասներկու մարդ ՀՀ կառավարության կողմից գերի է ճանաչվել եւ 2020 թվականի դեկտեմբերին վերադարձվել է: Մյուս չորս անձինք Հայաստանի կողմից բանտարկյալ չեն ճանաչվել: Հաշվի առնելով Հայաստանի Կառավարությունից ստացած տեղեկատվության բնույթը՝ Դատարանը որոշեց այս գործերից ոչ մեկում չկիրառել 39-րդ կանոնը եւ փոխարենը կասեցրեց քննությունը 39-րդ կանոնի համաձայն:
Դատարանը, 39-րդ կանոնի համաձայն, պահպանում է իր իրավասությունը հետագա հայցերի նկատմամբ: Նշված միջոցները կմնան ուժի մեջ մինչեւ այլ որոշման կայացումը:
