Տեղացի վարորդները բողոքում են, որ ամեն անգամ բենզին կամ դիզելային վառելիք լիցքավորելիս ստիպված են նոր գներով վճարել՝ ակնհայտորեն ավելի բարձր, քան նախկինում:
Հայաստանում բենզինի պաշարները տարվա ընթացքում երկրորդ եռամսյակում նվազել են 19.6 հազար տոննայով (կամ 25.2 տոկոսով), իսկ դիզելային վառելիքինը՝ 4.6 հազար տոննայով (7.0 տոկոսով): Այնուամենայնիվ, բենզինի կամ դիզվառելիքի պակաս դեռ չկա: Միանգամայն հնարավոր է, որ այս անկումը կապված լինի Արցախում շուկայի կորստի հետ: Չի բացառվում նաեւ, որ որոշ ավտոմեքենաներ բենզինից անցնեն «ավելի էժան» սեղմված գազի, ինչը նվազեցնում է բենզինի պաշարների կարիքը: Ընթացիկ տարին նշանավորվեց համաշխարհային շուկայում հում նավթի գնի աճի նոր փուլով: Այդպես, Brent նավթի գինը գերազանցել է մեկ բարելի դիմաց 70 դոլարի մակարդակը՝ չնայած անցյալ տարվա դեկտեմբերին այն չէր հասել 52 դոլարի: Բնականաբար, բենզինի գինը նույնպես համարժեք աճել է, դիզելային վառելիքինը՝ նույնպես:
Ինչպես հայտնի է, բենզինը Հայաստան հիմնականում ներկրվում է Ռուսաստանից: Բենզինի գների բարձրացումը մի շարք երկրներում դրդում է ռուսական ընկերություններին ավելացնել իրենց արտահանումը: Սա սպառնում է դրա ներքին շուկայում այս տեսակի վառելիքի պակասով: Ռուսաստանում բենզինի մանրածախ գների աճին նպաստում է նաեւ դրա արտադրության համար նախատեսված հումքի՝ նավթի գնի բարձրացումը:
Այս իրավիճակում հնարավոր է, որ Ռուսաստանի կառավարությունը միջոցներ ձեռնարկի՝ երկրից բենզինի արտահանումը սահմանափակելու (կամ նույնիսկ լիովին արգելելու համար՝ որոշակի ժամանակահատվածով): Բայց, ըստ որոշ ռուս փորձագետների, քիչ հավանականություն կա, որ դրանից ներքին գները կնվազեն: Հայաստանի համար, ի թիվս այլ բաների, ազդում է նաեւ նախորդ տարվանից նկատվող դրամի նկատմամբ դոլարի ամրապնդումը: Դեր է խաղում նաեւ բենզինի հարկման մեխանիզմը, որում ակցիզ եւ ԱԱՀ կա: Այդ կրկնակի ազդեցության արդյունքում երկրի բյուջեն քիչ թե շատ կայուն հարկ է ստանում բենզինի վաճառքի: Դե իսկ գնորդները վճարում են այդ հարկերը՝ միաժամանակ շահույթ ապահովելով ընկերությունների համար: Թե որքա՞ն է իրական շահույթը, գիտեն միայն Աստված եւ ընկերությունները:
Ստորեւ ներկայացված գրաֆիկը ցույց է տալիս այս տարվա առաջին եռամսյակի համար բենզինի եւ դիզելային վառելիքի մեր հաշվարկած գները (առաջին կիսամյակի եւ առաջին եռամսյակի պաշտոնական տվյալների հիման վրա): Կողքին ներկայացված են մայրաքաղաքի մի քանի գազալցակայանների գներն օգոստոսի 5-ի դրությամբ: Դա ինչ-որ չափով սխալ համեմատություն է, բայց այն հստակորեն պատկերում է գների ներկայիս մակարդակը:
Նշենք, որ տարբեր ընկերությունների գազալցակայանները, կարծես կախարդական փայտիկով միաժամանակ փոխում են գները (որոնք նրանց մոտ գրեթե նույնն են): «Մրցակից» ընկերությունների գործողությունների նման համաժամացումն առնվազն զարմանալի է...
Պետք է նշել, որ բիզնեսի թափանցիկության բացակայությունը թույլ չի տալիս հասարակությանը վերահսկել խոշոր ընկերությունների գործունեությունը: Տխրահռչակ «առևտրային գաղտնիքը» հաճախ պատճառ է դառնում քննադատական ցուցանիշներ տրամադրելուց հրաժարվելու համար: Սա վերաբերում է ոչ միայն բենզինին եւ դիզվառելիքին, այլեւ սպառողական այլ կարեւորագույն ապրանքներին եւ վճարովի ծառայություններին:
Մեր գները կարելի է համեմատել խորհրդային ժամանակաշրջանի ատրակցիոնների ուժաչափի հետ: Հարվածից սանդղակի սլաքը վեր է թռնում եւ արդեն չի վերադառնում նախկին մակարդակին: Երբ գների բարձրացման պատճառները մասամբ վերացվում են, գները դեռ կմնան նույն բարձր մակարդակի վրա:
Բենզինի եւ դիզվառելիքի գնի մասին խոսելիս պետք է նշել մի վաղեմի երեւույթ. ոչ լիարժեք լիցքավորումը գազալցակայաններում: Խորհրդային տարիներից հաստատված այս «պրակտիկան» շարունակվում է մինչ օրս: Չնայած շուկայում «մրցակցությունը» պետք է օգներ այն արմատախիլ անել: Բայց, դրական փոփոխություններ չկան (եւ, ըստ երևույթին, չեն սպասվում): Շատ վարորդներ բողոքում են, որ բենզինի բաքում ավելի քիչ բենզին (կամ դիզելային վառելիք) է լցվում, քան վճարել են: Եթե հաշվի առնենք այդ պակաս լցնելը, ապա գնորդների համար ավտոմեքենայի վառելիքի իրական գինն ավելի բարձր է, քան բենզալցակայանների ցուցանակների վրա ներկայացված գները:
Ավելորդ է հիշեցնել, որ բենզինը եւ դիզելային վառելիքը ռազմավարական ապրանքներ են: Շարժիչային վառելիքի գնի բարձրացումը կհանգեցնի (եթե ոչ արդեն) այլ ապրանքների գների շղթայական ռեակցիայի: Այնպիսի տպավորություն է, որ գների այս աճը (ինչպես նաեւ՝ այլ կարեւոր ապրանքների գների աճը) իշխանությունների ուշադրությունից դուրս է մնում:
Վառելիքի վաճառքի ընկերությունների վերը նշված «սինխրոնիզմը» պետք է բացատրեր Տնտեսական մրցակցության պաշտպանության հանձնաժողովը: Անհեթեթ է պնդել այս ոլորտում ինչ -որ առասպելական «մրցակցության» մասին: Չէ որ բենզինի եւ դիզելային վառելիքի շուկան Հայաստանում առանձնանում է բարձր խտությամբ (3-4 առաջատար ընկերությունների հետ միասին), եւ իդեալական պայմաններ կան դավարության եւ սպառողներին գների թելադրման համար:
Սմբատ Գրիգորյան