Օրերս հայրենական մաքսային ծառայությունը վերջապես հրապարակեց ընթացիկ տարվա առաջին կիսամյակի արտահանման-ներմուծման մասին տեղեկատվությունը:

Մաքսային ծառայության տեղեկատվության մեջ կա մի ուշագրավ բան` Թուրքիային վերաբերող ցուցանիշները: Բանն այն է, որ Հայաստանի ազգային վիճակագրական ծառայությունը (ԱՎԾ) անցած տարվա նոյեմբերից Թուրքիային այլեւս չի ներառում աշխարհի այն երկրների ցանկում, որոնց հետ մեր երկիրն արտաքին առեւտրային հարաբերություններ ունի: Թե ինչու՝ պարզ չէ: Չէ որ շատերին է հետաքրքրում, թե ինչ է տեղի ունեցել թուրքական պատրաստի ապրանքների ներմուծման վրա էմբարգո կիրառելուց հետո: Այնպես որ, մաքսային ծառայության տվյալները լրացնում են այս բացը:

Նախ նշենք, որ Թուրքիայից ապրանքների ներմուծումը հաշվետու կիսամյակում, նախորդ տարվա նույն ժամանակահատվածի համեմատ, նվազել է 70,3 մլն դոլարով (կամ 3,5 անգամ): Նախկինում այս երկրից Հայաստան ներմուծման կառուցվածքն առանձնանում էր անհավասարակշռության բացակայությամբ:

Թուրքիայից ներմուծման ընդհանուր ծավալում ապրանքների ճնշող մեծամասնության տեսակարար կշիռը նույնիսկ չի հասել 1%-ի: Սա զարմանալի չէ: Ի վերջո, Թուրքիայից ապրանքների փաստացի տեսականին (ըստ քառանիշ ТН ВЭД ծածկագրի) կազմել է ավելի քան 800 անվանում: Անցյալ տարի Թուրքիայից ներմուծման ամենամեծ մասնաբաժինը (6,3%) տրիկոտաժից հագուստինն է եղել: Դրան հաջորդել են ցիտրուսային մրգերը (3,5%):

Դիտարկենք Թուրքիայից ապրանքների ներմուծման տեղաշարժերը` հենց ցիտրուսային մրգերի օրինակով: Դրանց ընտրությունը պատահական չէ: Նախ, ինչպես նշվեց վերեւում, դրանք Թուրքիայից ներմուծման համեմատաբար բարձր մասնաբաժին ունեն: Երկրորդ, այս պտուղները, բացի Թուրքիայից, աճում են նաեւ տարածաշրջանի հարեւան երկրներում: Երրորդ, միայն փորձառու մաքսավորը կարող է արտաքինից որոշել, թե որտեղից են այս նարինջներն ու կիտրոնները` Վրաստանից թե Թուրքիայից:

Անցյալ տարվա առաջին կիսամյակում Հայաստանը ներմուծել է 14,9 հազար տոննա ցիտրուսային միրգ: Այս ցուցանիշի մեջ չորս երկրների (Թուրքիա, Եգիպտոս, Իրան եւ Վրաստան) ընդհանուր բաժինը կազմել է 91%: Բայց առանց Թուրքիայի՝ միայն 35%: Փաստն այն է, որ Հայաստանում ցիտրուսների ներմուծման ընդհանուր ծավալում կեսից ավելին (56%) բաժին է ընկել միայն Թուրքիային:

Հաշվետու կիսամյակում, էմբարգոյի սահմանումից հետո, պատկերը արմատապես փոխվել է: Թուրքիայից ցիտրուսային մրգերի ներմուծումը կազմել է խորհրդանշական 393 տոննա, տարեկան կտրվածքով նվազել է 8,0 հազար տոննայով (կամ 21,4 անգամ):

Մյուս կողմից, կտրուկ աճել է այդ ապրանքների ներմուծումը Եգիպտոսից (3,7 անգամ), Իրանից (1,7 անգամ) եւ Վրաստանից (3,2 անգամ): Ավելացել է նաեւ որոշ այլ երկրներից ներմուծումը: Բացարձակ աճը միայն վերը նշված երեք երկրներում կազմել է ավելի քան 6,8 հազար տոննա, այդ թվում Վրաստանում` 1,8 հազար տոննա: Այս տեղաշարժերի շնորհիվ հաշվետու կիսամյակում ցիտրուսային մրգերի ներմուծումը փոքր-ինչ կրճատվել է`տարեկան կտրվածքով ընդամենը 0,6 հազար տոննայով (կամ 6%-ից պակաս):

Այսպիսով, Թուրքիայի մասով ցիտրուսային ռեսուրսների դեֆիցիտը մեր ներկրողները գրեթե ամբողջությամբ փոխհատուցել են այլ երկրներից ներմուծման կտրուկ աճով: Իհարկե, կարելի է միայն ողջունել մեր ձեռներեցների օպերատիվ աշխատանքը: Սակայն հիշում եմ հայտնի ասացվածքը. «Օրենքը սյան պես է՝ մագլցել չի կարելի, բայց շրջանցել կարելի է»: Ի վերջո, շատ քաղաքացիներ կասկածում են ինչպես որոշ «ներմուծողների» պարկեշտությանը, այնպես էլ թուրքական մաքսային ապրանքների անօրինական ներմուծումը կասեցնելու հայրենական մաքսային ծառայության արդյունավետ աշխատանքին: Ասենք, տեղական արտադրանքի անվան տակ՝ նույն Վրաստանից:

Խարդախությունները, իհարկե, չեն սահմանափակվում միայն ցիտրուսային մրգերով: Թուրքական սպառողական ապրանքների փոխադրման համար սողանցքներ կան: Դրանցից ամենապարզը «Արտադրված է Թուրքիայում» պիտակը այլ երկրների պիտակի փոխելն է:

Հայտնի փաստ է, որ Թուրքիան սկզբունքորեն պատրաստի ապրանքներ չի ներմուծում Հայաստանից: Միայն հումք՝ չմշակված մորթիներ եւ խոշոր եղջերավոր անասունների կաշի: Այնուհետեւ այս հումքից պատրաստված արտադրանքը մեր «մաքոքային առեւտրականները» բերում էին Հայաստան:

Հաշվետու կիսամյակում արտահանվել է գրեթե 20 հազար չմշակված մորթի եւ ավելի քան 1,2  հազար միավոր մշակված կաշի: Սա է մեր «արտահանումը» Թուրքիա՝ չհաշված երկու-երեք մանրուքներ: Այս երկրի հետ առեւտրում մենք միշտ ունեցել ենք հսկայական անհավասարակշռություն:

Այսպես, համեմատաբար «հանգիստ» 2019 թվականին Թուրքիայից ներմուծումը ուղիղ 120 անգամ (!) գերազանցել է այս երկիր մեր արտահանումը: Ազգային շուկայում թուրքական բազմաթիվ ապրանքների առկայությունը բացասաբար է անդրադարձել նմանատիպ ներքին ապրանքների մրցունակության վրա: Օրինակ՝ թեթեւ արդյունաբերության արտադրանքից բուսաբուծական ապրանքները, ինչպես նաեւ մի շարք շինանյութեր:

Մասնավորապես, թուրքական բանջարեղենի (այդ թվում եւ հատկապես լոլիկը) զանգվածային ներմուծումը կարող է լուրջ հետեւանքների հանգեցնել Հայաստանի բուսաբուծության համար: Հայրենական ոլորտն արդեն իսկ գտնվում է ծանր պայմաններում: Կոմերցիոն բանկերից վարկեր վերցրած ֆերմերները գումար չունեն դրանք մարելու համար: Պետությունը նրանց միայն բառերով է աջակցում, իսկ իրականում գյուղացիական տնտեսությունները հույսը կարող են միայն իրենց վրա դնել:

Սա Թուրքիայի հետ առեւտրի խնդրի զուտ տնտեսական կողմն է: Բայց կա նաեւ բարոյական: Անհրաժե՞շտ են արդյո՞ք մեզ սպառողական ապրանքներ Թուրքիայից, որը նույնիսկ չի թաքցնում իր թշնամանքը մեր երկրի հանդեպ: Արցախի դեմ Ադրբեջանի անցյալ տարվա ագրեսիային, որի ընթացքում մեր հազարավոր տղաներ զոհվեցին, Թուրքիան եւս ակտիվ մասնակցություն ունեցավ: Հետեւաբար, այս երկրի հետ տնտեսական կապերի ինչ-որ «կարգավորման» մասին խոսելն ուղղակի անբարոյական է թվում: Դե իսկ թուրքական ապրանքների ներթափանցումը Հայաստանի տարածք պետք է կասեցվի ամենախիստ մեթոդներով:

Սմբատ Գրիգորյան