Թուրքիան Աֆղանստանում ազդեցությունը դիտարկում է որպես Կենտրոնական Ասիայում քաղաքական ու տնտեսական ընդլայնման եւ փախստականների նոր հոսքը կանխելու հենարան: Այս մասին գրում են վերլուծաբաններ Ստեֆանո Գրացիոզին եւ Ջեյմս Ջեյ Կարաֆանոն ամերիկյան պահպանողական Heritage Foundation վերլուծական կենտրոնի իրենց հոդվածում:
«Աֆղանստանը կայսրությունների գերեզմանոց չէ: Այն նրանց խաչմերուկն է: Այն մնում է հավատարիմ այս մեծ տերությունների մրցակցության դարում։
Երկրից ԱՄՆ նախագահ Ջո Բայդենի կտրուկ հեռանալը ճանապարհ է բացել ոչ միայն իշխանության թալիբների վերադառնալու, այլեւ իրենց ազդեցությունը հաստատել ցանկացող այլ երկրների համար: Մեծ ուշադրություն է դարձվել այն դերին, որը կարող են խաղալ Չինաստանը, Իրանը եւ Ռուսաստանը: Սակայն առանցքային հարցը կլինի այն, թե ինչ է անելու Թուրքիան:
Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը վերջերս հայտարարեց, որ ի տարբերություն ՆԱՏՕ-ի մյուս անդամների, Անկարան կպահպանի իր դիվանագիտական ներկայությունը Քաբուլում:
Անկարան քննարկում է նաեւ Քաբուլի օդանավակայանի շահագործման հայտը: Անկարան արդեն համաձայնել էր ապահովել օդանավակայանի անվտանգությունը՝ մինչեւ դաշնակիցների հանկարծակի հեռանալը: Օդանավակայանը Թուրքիայի եւ «Թալիբան»-ի միջեւ առաջին բանակցությունների կենտրոնում էր չորս օր առաջ այն բանից, երբ վերջին ամերիկյան զորքերը դուրս եկան երկրից:
Թուրք պաշտոնյաները վերջերս Reuters-ին հայտնել են, որ Անկարան չի շահագործի օդանավակայանը, եթե թալիբները թուրքական անվտանգության ուժերի ներկայության համաձայնություն չտան: Աֆղանստանի ռեժիմին դժվար կլինի ընդունել այս պայմանը, սակայն, ամենայն հավանականությամբ, կհամաձայնի: Եթե դա տեղի ունենա, երկու կողմերն էլ միմյանցից կախված կլինեն` երկրի առջեւ աշխարհի հիմնական պատուհանը բացելու համար։ Անկարայի համար ռիսկային, բայց աղմկոտ գործընկերություն:
Ինչպես նշում է The Daily Sabah-ը, Էրդողանը հույս ունի թալիբների հետ ստորագրել անվտանգության համագործակցության համաձայնագիր, ինչպիսին կնքվել էր Անկարայի եւ Տրիպոլիի միջեւ: Այս համաձայնագիրը թույլ է տվել Էրդողանին իր ռազմական թեւի տակ վերցնել Արեւմտյան Լիբիան՝ այնտեղ կտրուկ մեծացնելով թուրքական ազդեցությունը:
Հասկանալի է, որ թուրք առաջնորդը հույս ունի ուժեղացնել իր ազդեցությունը Աֆղանստանում:
Ինչո՞ւ է Էրդողանը ցանկանում գնալ այնտեղ, որտեղ Բայդենը վախենում է ոտք դնել:
Անկարան Աֆղանստանում ազդեցությունը դիտարկում է որպես Կենտրոնական Ասիայում իր քաղաքական եւ տնտեսական ընդլայնման հիմնական գործոն:
Էրդողանը կարող է նաեւ ցանկանալ դադարեցնել խնդիրը մինչ այն սկսվի: Ներկայումս Թուրքիան ընդունում է 3,7 միլիոն սիրիացի փախստականի: Աֆղանստանում անկայունությունը կարող է միգրացիայի հսկայական նոր ալիք ստեղծել: Մարդկային հերթական ցունամիի կանխումը կհեշտացներ Էրդողանի կյանքը եւ նրա հանդեպ բարեհաճ կդարձներ Արեւմտյան Եվրոպային, որը նույնպես վախենում է փախստականների նոր զանգվածային հոսքից:
Թուրքիայի արտգործնախարար Մեւլութ Չավուշօղլուն վերջերս ասել է. «Մենք բավականաչափ կատարել ենք միգրացիայի հանդեպ մեր բարոյական եւ մարդասիրական պարտավորությունները»: Նա հավելել է, որ «փախստականների լրացուցիչ բեռ վերցնելու մասին խոսք անգամ լինել չի կարող»:
Էրդողանն իրեն կարող է նաեւ որպես միջնորդ տեսնել՝ ՆԱՏՕ-ի եւ Աֆղանստանի ճգնաժամի մեջ ներգրավված մասնակիցների միջեւ: Անկարայի մերձավոր դաշնակից Կատարը նման դերի է ձգտում, ինչպես «Մուսուլման եղբայրներ» ցանցը, որն իր հարաբերություններն ունի ներգրավված բոլոր կողմերի հետ:
Անկարայի մասնակցությունը կարող է օգուտ տալ ԱՄՆ-ին: Լավ կլիներ, եթե Աֆղանստանի տարածքում լիներ ՆԱՏՕ-ի դաշնակիցը, որը կարող էր համաձայնեցնել որոշ ամերիկյան շահեր, ինչպես օրինակ՝ քաղաքացիների, բարեկամների եւ դաշնակիցների դուրսբերումը, առանց ՝ «Թալիբան»-ի հետ Վաշինգտոնի անմիջականորեն փոխգործակցության անհրաժեշտության:
Այնուամենայնիվ, կան իրական ռիսկեր ինչպես Թուրքիայի, այնպես էլ ԱՄՆ-ի համար: Նոր «Թալիբան»-ը շատ նման է հնին, եւ Անկարան, որպես գործընկեր, կարող է իրավազուրկ լինել: Ավելին, Թուրքիան կարող է հրահրել այնքան խնդիրներ, որքան կլուծի: Բոլորին է հայտնի, որ Էրդողանը վարում է ոչ միանշանակ արտաքին քաղաքականություն, որը միշտ չէ, որ համապատասխանում է Արեւմուտքի շահերին: Մնալով ՆԱՏՕ-ում՝ Էրդողանն ընդլայնել է հավասարակշռող հարաբերությունները Ռուսաստանի եւ Չինաստանի հետ:
Չինաստանն, օրինակ, ամենայն հավանականությամբ, կցանկանա ձեւավորել եւ խորացնել Թուրքիայի ներգրավվածությունը Աֆղանստանում՝ իր շահերից ելնելով: Պեկինը ձգտում է ակտիվորեն մասնակցել Աֆղանստանի տնտեսության վերակառուցմանը: Այս նպատակը ստիպել է Չինաստանի կառավարությանը մեղմ վերաբերմունք ցուցաբերել թալիբների նկատմամբ: Թուրքիան եւ Չինաստանը, շատ հավանական է, որ նման գործընկերություն սկսեն:
Եթե Միացյալ Նահանգները չի ցանկանում, որ Աֆղանստանում վատ իրավիճակը վատթարանա, նա չի կարող լինել ապագա իրադարձությունների արտաքին դիտորդ: Երբ Լիբիան քաոսի մեջ ընկղմվեց, Վաշինգտոնը մի կողմ քաշվեց, իսկ արտաքին ուժերը, այդ թվում՝ Թուրքիան, ընտրեցին որեւէ մեկի կողմը: Միացյալ Նահանգները չեն կարող կրկնել նույն սխալը Աֆղանստանում:
Որեւէ կասկած չկա, որ «Թալիբան»-ը ոչ հարմար եւ անօգնական գործընկեր կլինի Արեւմուտքի համար, տրանսազգային ահաբեկչության եւ զանգվածային իրավապաշտպան շարժման տագնապալի ապաստան:
Թալիբների հետ նորմալացումը եւ փոխգործակցությունը միայն խառնաշփոթ եւ վիշտ կբերի: Մյուս կողմից, միասին աշխատելով՝ Միացյալ Նահանգներն ու Թուրքիան կարող են հասնել որոշ դրական արդյունքների, որոնք կթեթեւացնեն Աֆղանստանից եկող բացասական հետեւանքները, կամրապնդեն կառուցողական հարաբերությունները Կենտրոնական Ասիայի հետ եւ կնվազեցնեն Աֆղանստանում հզոր տերությունների մրցակցության ախորժակը:
