Նախ բերենք պղնձի խտանյութի արտահանումը բնութագրող մի քանի թվեր։ Հիշեցնենք, որ այս ապրանքատեսակն ավանդաբար զբաղեցնում է առաջին տեղը Հայաստանի արտահանման ծավալով։ Եվ ոչ միայն արժեքով, այլեւ... քաշով։
Միայն վերջին տասներկու տարիներին (2010-2021) Հայաստանից դուրս արտահանվել է 3,9 մլն տոննա պղնձի խտանյութ։ Ընդ որում, դա սկսվել է համեմատաբար փոքր ծավալներից (տե՛ս գծապատկերը)։
Հասկանալի է, որ պղնձի խտանյութի գինը որոշվում է այս բարձր դասի մետաղի (այսուհետ՝ պղինձ) գնով։ Գունավոր մետաղների համաշխարհային գները ձեւավորվում են հիմնականում Լոնդոնի մետաղների բորսայո ւմ (LME): Ստորեւ բերված գծապատկերում ներկայացված է LME պղնձի գների դինամիկան եւ պղնձի խտանյութի միջին մաքսային գինը Հայաստանում՝ որպես 2009 թվականի գների տոկոս։
Սակայն որքանո՞վ է հումքն ավելի էժան, քան պատրաստի արտադրանքը։ Գների տարբերությունը հստակ երեւում է ստորեւ բերված գծապատկերում։ Պատրաստի արտադրանքի փոխարեն «թեթեւ» վերամշակված հումքի (տվյալ դեպքում՝ պղնձի խտանյութի) արտահանումից մեր երկրի կորուստների բուն չափերը որոշելու համար մենք հատուկ հաշվարկ կկատարենք։
Նկատենք, որ մեր հաշվարկները չեն հավակնում բացարձակ ճշգրթության, եւ կատարվել են միայն կորուստների հերթականությունը որոշելու համար: Եվ այսպես, վերջին տասներկու տարիների ընթացքում այդ կորուստները գերազանցել են 2,5 միլիարդ դոլարի նշաձողը։ Ընդ որում, առավելագույն արժեքը եղել է անցյալ տարի՝ ավելի քան 0,4 միլիարդ դոլար: Համեմատության համար նշենք, որ նույն տարում Հայաստանի արտահանման ընդհանուր ծավալը կազմել է 3,0 միլիարդ դոլար:
Ավելորդ չէ ավելացնել, որ ապրանքային պղնձով խտանյութը փոխարինելու դեպքում, հանրապետությունից դուրս նրանց բեռնափոխադրումների ծավալը բազմապատիկ անգամ կկրճատվի։
Սակայն խտանյութի արտահանման հնարավոր վնասը չի սահմանափակվում վերը նշվածով: Ապրանքային պղնձի արտադրության գործընթացում ստացվում են նաեւ կողմնակի ապրանքներ։ Ընդ որում, դրանցից մի քանիսն ավելի թանկ են, քան բուն պղնձը։ Օրինակ՝ ազնիվ մետաղը ոսկին է, որը խտանյութի հետ միասին «լողում» է արտասահման։
Սակայն ունի արդյոք մեր երկիրը ռեալ հնարավորություն՝ իրացման ենթակա պղնձի արտադրությամբ այս բացը լրացնելու համար։
Անցյալ տարի հերթական հաղորդագրություններն են հայտնվել Հայաստանում պղնձաձուլական գործարան կառուցելու ծրագրերի մասին։ Նախկինում նման նախագծերն առաջանում էին, ինչպես սնկերն անձրեւից հետո։ Բայց բանը խոսակցություններից այն կողմ չէր անցնում։ Ի վերջո, այս նախագիծն իրականացնելու համար հարյուր միլիոնավոր ԱՄՆ դոլարներ են անհրաժեշտ։ Դրանում է խնդիրը։
Դժվարին պայմաններում, որում ներկայումս հայտնվել է Հայաստանը, մի քիչ կասկածելի է խնդրի լուծումը օտարերկրյա ուղղակի ներդրումների միջոցով։ Բացի զուտ տնտեսական գործոններից, օտարերկրյա ներդրողների համար քիչ նշանակություն չունի երկրում կայունությունը։ Ընդ որում՝ երկարաժամկետ հեռանկարում: Հասկանալի է, որ մենք լուրջ խնդիրներ ունենք այս հարցում։ Հատկապես Արեւմուտքի եւ Ռուսաստանի միջեւ կտրուկ սրված առճակատման ֆոնին։
Բայց կարելի է առաջարկել մեկ այլ տարբերակ՝ բաց բաժնետիրական ընկերության (ԲԲԸ) ստեղծում՝ որպես համահայկական ազգային նախագիծ։ Թեեւ մեր երկիրը «աղքատ է», բայց հարուստ քաղաքացիները շատ են։ Ապրիլին բնակչության ավանդների ընդհանուր ծավալը կազմել է 1,85 տրիլիոն դրամ (ավելի քան 4 միլիարդ դոլարին համարժեք դրամ)։
Սա չհաշված մեր քաղաքացիների խնայողությունները դրսի բանկերում։ Ըստ էության, մեր տնտեսությանը այդքան անհրաժեշտ հարյուր միլիոնավոր ԱՄՆ դոլարները ծառայում են այլ երկրների շահերին։ Բայց մենք ընդունում ենք, որ Հայաստան այս գումարների «վերադարձի» հույսեր չկան...
Ավելի իրատեսական է օգտագործել մեր հզոր սփյուռքի ֆինանսական ներուժը։ Ասենք, որ միայն Ռուսաստանում կա գրեթե տասը միլիարդատեր՝ մեր հայրենակից։ Սա դեռ չհաշված պարզապես մեծահարուստները, որոնք մի ամբողջ լեգեոն են Ռուսաստանում, ինչպես նաեւ ԱՄՆ-ում եւ այլ երկրներում։
Հասկանալի է, որ նման լայնածավալ նախագծի իրականացման համար պահանջվում է իշխանությունների շահագրգռվածությունը։ Ինչը կարտահայտվի շահագրգիռ նախարարությունների եւ գերատեսչությունների բարձր որակավորում ունեցող մասնագետների, ինչպես նաեւ օտարերկրյա փորձագետների աշխատանքի կազմակերպման մեջ։ Բայց կլուծվե՞ն արդյոք այս հարցերը գործնականում, թե՞ նախագիծն այդպես էլ ուտոպիա կմնա։ Այդ դեպքում երկիրը հեռանկարում եւս կշարունակի խտանյութ արտահանել՝ կորցնելով հարյուրավոր եւ միլիարդավոր ԱՄՆ դոլարներ։
Տիգրան Վարդանյան
