Մեր հասարակությունն առ այս պահը լավ չի պատկերացնում իրավիճակի ծայրահեղ լրջությունը։ Այս մասին իր հոդվածում գրել է  «Այլընտրանքային նախագծեր խմբի» փորձագետ Վահե հովհաննիսյանը:

Ստորեւ ներկայացնում ենք հոդվածը.

«Խնդիր 1

Մեր հասարակությունն առ այս պահը լավ չի պատկերացնում իրավիճակի ծայրահեղ լրջությունը։ Սա ընդդիմության, մեր բոլորի սուր խնդիրն է. չկա կոորդինացված աշխատանք։ Սա խնդիր է, որը պետք է արագ ու գրագետ լուծել։

Խնդիր 2

Հարցը խաղաղության կամ այլ պայմանագրեր ստորագրել-չստորագրելու մեջ չէ։ Սխալ է նարատիվը, թե թուղթ ստորագրելը դավաճանություն է, չստորագրելը՝ հայրենասիրություն։ Այս հարցի շուրջ չպետք է բաժանվել հակադիր ճամբարների։ Սա հակապետական շեշտադրում է։ Հարցը փաստաթղթերի բովանդակությա´ն մեջ է։ Ակնհայտ է, որ նոյեմբերի 9-ից հետո հասունացել է նոր փաստաթղթի (կամ՝ փաստաթղթերի) անհրաժեշտությունը, որը կկարգավորի այս ժամանակահատվածում քննարկված և հասունացած խնդիրները։ Պետք չէ´ վախենալ փաստաթղթից, պետք է աշխատել դրա բովանդակությա´ն և երաշխիքների´ վրա։ Ո՞վ է ասել, որ այս պայմաններում ու այսօրվա համաշխարհային անկայունության պայմաններում փաստաթղթեր մեզ պետք չեն։

Խնդիր 3

Պայմանագրից հետո հնարավո՞ր է պատերազմ։ Ե´վ պատերազմն է հնարավոր, և´ խաղաղությունը։ Դա կախված է պայմանագրի թե´ բովանդակությունից, թե´ երաշխավորներից։ Եթե իրական հողի վրա չեղան իրական երաշխիքներ, ապա Ադրբեջանը հաջորդ օրն իսկ  կարող է սկսել ռազմական գործողություններ՝ ցանկացած պատրվակով։

Ավելի պարզ. եթե 44-օրյա պատերազմը դադարեցնելու թուղթը ստորագրվեր, պայմանական ասած, Մոզամբիկի միջնորդությամբ, ապա ռուսական զորքը հաշվված ժամերի ընթացքում չէր լինի Արցախում, և Ադրբեջանը կշարունակեր իր հաղթարշավը։ Ասել է թե՝ մենք անվերջ կսպասեինք «սկանդինավյան խաղաղապահներին»։

Հիմա նույն վիճակն է. կուտակվել են նոր հարցեր, նոր խնդիրներ, որոնք ունեն պայմանագրային կարգավորման անհրաժեշտություն։ Եթե մենք ընտրենք այն տարբերակը, որը պիտի երաշխավորեն վիրտուալ խաղաղապահները, ապա մենք կհայտնվենք աղետի մեջ։  Ավելին, եթե մենք ընտրենք պայմանագրի ստորագրման մի տարբերակ, որը լուրջ դժգոհություն կառաջացնի իրական հողի վրա իրական հնարավորություններ ունեցող Ռուսաստանի և Իրանի մոտ, ապա մենք ինքներս մեզ կտանենք աղետալի պատերազմի։

Խնդիր 4

Փրկել Նիկոլի՞ն, թե՞ Հայաստանը։ Այս հարցը պետության ճակատագրի և այստեղ ապրող մեր ընտանիքների անվտանգության  տեսանկյունից առանցքայիններից մեկն է։ Հարցին պետք է շատ լուրջ վերաբերվել, այն ունի կարևոր նրբություններ։

Ճիշտ հարցադրումը հետևյալն է. պետք է փրկել և´ Նիկոլին, և´ Հայաստանը։ Մնացածը էմոցիաներ են։ Այս պահի համար լավագույն լուծումը առաջարկված է. անվտանգության երաշխիքներով մասնակի իշխանափոխություն։ Սրա իրավունքը վերապահված խորհրդարանական մեծամասնությանը (նրանք պետք է հասկանան, որ անգործության դեպքում նաև իրենք են ստանձնում վատ զարգացումների պատասխանատվությունը)։ Սա էապես կհանգստացնի մթնոլորտը երկրում, կվերացնի շատ բարիկադներ։ Սա հնարավորություն կտա ներգրավել նոր հանրային շրջանակներ՝ մեր ընդհանուր խնդիրների վրա աշխատանքի շուրջ։ Թույլ կտա՝ նոր գաղափարներով ինտենսիվացնել հարաբերությունները ՌԴ-ի, Իրանի և Արևմուտքի հետ, նոր շունչ կհաղորդի խաղաղ բանակցություններին։

Խնդիր 5

Նախկին նախագահների և Վեհափառի ձևաչափը կարող է դառնալ համերաշխության կարգախոսով երկրում խորքային փոփոխությունների «տրիգերը»։ Նրանցից սա է ակնկալվում, ոչ ավելին։

Մյուս կողմից, ողջ հարգանքով հանդերձ, մի ողջ երկիր չի կարող կախված լինել այդ ձևաչափի ելքից։ Մի կողմից պետք է մեծացնել հանրային ճնշումն այդ ձևաչափի վրա՝ հասկացնելով, որ սա մասնավոր խնդիր չէ, և հանրությունը կոնկրետ քայլեր է պահանջում,    իսկ մյուս կողմից պետք է պատրաստ լինել այդ ձևաչափի ձախողման դեպքում հանրային ա´յլ պրոցեսների գեներացման և պատասխանատվության ստանձնման։

Խնդիր  6

Հայաստանի համառոտ օրակարգն այսպիսին է.

Փոփոխություններ՝ ԱԺ մեծամասնության մասնակցությամբ։ Աշխատանքային կոնսուլտացիաների արդյունքում խորհրդարանական մեծամասնությունը ձևավորում է նոր կառավարություն։

Վստահության և նոր գաղափարների վրա ինտենսիվ բանակցություններ՝ Ռուսաստանի, Իրանի և Արևմուտքի հետ

Միջնորդների օգնությամբ Ադրբեջանի հետ բանակցությունների շարունակում, կուտակված մի շարք հարցերի շուրջ պայմանավորվածությունների ձեռք բերում։

Իրական հողի վրա ձեռք բերված պայմանավորվածությունների կատարման իրական մեխանիզմների ապահովում։

Բանակի մարտունակության, սահմանային անվտանգության բարձրացմանն ուղղված միջոցառումների հրատապ փաթեթ՝ հաշվի առնելով բոլոր առկա խնդիրները, համագործակցելով պատերազմից հետո այս ոլորտում ձևավորված հանրային ակտիվ կառույցների հետ։

Հայաստանի և Արցախի հետպատերազմյան վերականգնման փուլ։

Եթե մենք կարողացանք այս պարզ կետերը հնարավորինս մատչելի ներկայացնել հանրությանը, ապա կստանանք անհրաժեշտ աջակցություն։ Այդ դեպքում կունենանք շանս՝ խուսափելու վատագույնից։ Այս պահին պետք է ընդունենք, որ առայժմ չենք կարողանում դա անել։ Եվ հանրային գործիչների առկա սոլիդ, գրագետ ցանկից յուրաքանչյուրը պետք է ինքն իրեն ազնվորեն հարցնի՝ ինչու՞։