2023 թվականի սեպտեմբերի 19-ին Ադրբեջանը լայնածավալ հարձակում սկսեց պաշարված Լեռնային Ղարաբաղում։ Այն, ինչ Ադրբեջանը անվանեց «հակաահաբեկչական գործողություն», հայ-ադրբեջանական հակամարտության հիմքում գտնվող վիճելի տարածքի նկատմամբ լիարժեք և անվերապահ վերահսկողություն հաստատելու վերջին փորձն էր: Այս մասին Inkstick պարբերականի համար գրել է «Ինչպես է հայատյացությունը սնուցում Ադրբեջանի արտաքին քաղաքականությունը» հոդվածի հեղինակ Մարտին Մակարյանը։
«Լեռնային Ղարաբաղի կամ Արցախի՝ հայաբնակ լեռնային շրջանի շուրջ հակամարտությունը, որը 1923 թվականին որպես «ինքնավար մարզ» մտցվել է Խորհրդային Ադրբեջանի իրավասության տակ, վերջին երեք տասնամյակների ընթացքում հանգեցրել է պատերազմների և ինտենսիվ մարտերի երեք ալիքների։
Շարունակվող հակամարտությունը հանգեցրել է տասնյակ հազարավոր զոհերի, զանգվածային տեղահանությունների և էթնիկ ատելության այնպիսի մասշտաբների, որոնք հազվադեպ են երևում լարվածության այլ օջախներում:
Մակարյանն ընդգծում է, որ հակամարտությունը բնորոշվում է 1991 թվականին Խորհրդային Միության փլուզման պայմաններում անկախության օգտին քվեարկած Լեռնային Ղարաբաղի հայերի ինքնորոշման իրավունքի և տարածքային ամբողջականության սկզբունքի միջև դառը պայքարով: Ադրբեջանը հավակնում է ամբողջական ինքնիշխանության և իր իշխանության հաստատում ողջ տարածքի վրա:
«Փխրուն զինադադարը ձեռք է բերվել 2023 թվականի սեպտեմբերի 20-ին՝ պատերազմական հանցագործությունների և քաղաքացիական զոհերի մասին տեղեկությունների ֆոնին, ինչպես նաև Ադրբեջանի կողմից տեղական իշխանության մարմինների դեմոնտաժին ուղղված համակողմանի ռազմական ջանքերի արդյունքում։ Հանդիպելով գերազանցապես գերազանցող ռազմական ուժերի հետ՝ Լեռնային Ղարաբաղը համաձայնել է ցրել տեղական զինված ուժերը և սկսել բանակցություններ ադրբեջանական ծրագրի շուրջ: Իրավիճակը զարգանում է, բայց սա պատահական հարձակում չէր:
Քանի որ Լեռնային Ղարաբաղի հայերը սկսում են փախչել ավերիչ ռազմական գործողությունից հետո տարածաշրջանում առաջացած քաոսից, կարևոր է նշել, որ Ադրբեջանը վերջին հարձակման համար հող էր նախապատրաստել դրա սկսվելուց ամիսներ առաջ: 2023 թվականի օգոստոսի 8-ին, հարձակումից մի քանի շաբաթ առաջ, Միջազգային քրեական դատարանի (ՄՔԴ) նախկին գլխավոր դատախազ Լուիս Մորենո Օկամպոն իրավական եզրակացություն և սարսափելի նախազգուշացում հրապարակեց, որ Լեռնային Ղարաբաղի հայերը ցեղասպանություն են սպառնում Ադրբեջանի կողմից՝ Ադրբեջանի կողմից Լաչինի միջանցքի շրջափակման միջոցով, որը տարածաշրջանը Հայաստանի հետ կապող միակ ճանապարհն է։ Շրջափակումը շարունակվում է 2022 թվականի դեկտեմբերից, և 120 հազար բնակիչներ փակվել են ներսում՝ սովի և ընտրության առաջ՝ հեռանալ կամ ենթարկվել Բաքվի իշխանություններին։
2023 թվականի սեպտեմբերի 19-ին Ադրբեջանը, համակարգելով իր գործողությունները Ռուսաստանի և Թուրքիայի հետ և արհամարհելով Արևմուտքի՝ հայկական կողմի հետ երկխոսության կոչերը, արեց վերջին քայլը՝ հակամարտության «հանգուցալուծում» պարտադրելու համար»,- գրում է հոդվածի հեղինակը։
Մարտին Մակարյանն ընդգծում է, որ Ադրբեջանի վերջին լայնածավալ հարձակումը տարածաշրջանում կոշտ հիշեցում էր, որ անատամ դիվանագիտությունը և արևմտյան միջնորդների վստահությունը ագրեսիվ ավտոկրատի խոստումներին՝ բանակցային կարգավորման հասնելու ուղու վրա մնալու վերաբերյալ, անիմաստ են:
«Բաքվի վճռականությունը՝ հակամարտությունը դադարեցնել իր ձևով, ուժի և տարածաշրջանից մնացած հայերին դուրս մղելու դաժան արշավի միջոցով, ոչ միայն վտանգում է Հայաստանի հետ կայուն խաղաղության հասնելու փխրուն հնարավորությունը, այլև հղի է մարդկային մեծ ողբերգությամբ, ինչպես ցույց են տալիս Ղարաբաղից եկող ապացույցները»,- նշում է նա։
