Ադրբեջանի կառավարությունը Լեռնային Ղարաբաղում իր վերջին հարձակումը հիմնավորել է որպես «սադրանքների» պատասխան, բայց հաշվի առնելով Ադրբեջանի նախապատրաստական աշխատանքները, հավանական է, որ հարձակումը ծրագրված էր: Բաքվի համար սա հնարավորությունների պատերազմ էր. Ռուսաստանի ներխուժումն Ուկրաինա և դրա հետևանքները, ինչպես նաև Թուրքիայի աջակցությունն Ադրբեջանին և եվրոպացիների անուշադրությունը, հնարավորություն են ստեղծել Ադրբեջանի համար վերականգնել վերահսկողությունը Լեռնային Ղարաբաղի նկատմամբ: Այս պայմանները ներկայիս զինադադարը դարձնում են անվստահելի և պահանջում են եվրոպական մասնակցություն: Այս մասին The European Council on Foreign Relations պորտալում իրենց հոդվածում գրում են Մարին Դյումոլենը և Գուստավ Գրեսելը:
Ուկրաինայի հետ Ռուսաստանի պատերազմը և նրա պատճառած աշխարհաքաղաքական ցնցումները խախտել են ուժերի փխրուն հավասարակշռությունը և քաջալերել են Ադրբեջանին վերահաստատել իր հավակնությունները Լեռնային Ղարաբաղի նկատմամբ: Ուկրաինայում Ռուսաստանի գործողությունները խաթարել են վստահությունը Հայաստանին տրված երաշխիքների նկատմամբ, և նրա ահռելի կորուստները անհնարին են դարձնում արձագանքել որևէ այլ անկանխատեսելի իրավիճակի: Պատերազմը նաև Մոսկվային ավելի մեծ կախվածության մեջ է դրել Ադրբեջանից, որով անցնում է հյուսիսից դեպի Իրան միջանցքը:
Միևնույն ժամանակ, Եվրամիությունը, որը ցանկանում էր փոխարինել ռուսական գազի մատակարարումները, սկսել է սիրաշահել Բաքվին՝ աչք փակելով մարդու իրավունքների և ժողովրդավարության վերաբերյալ նրա արձանագրած արդյունքների վրա և ավելացնելով գազի գնումները:
Անցյալ տարվա դեկտեմբերից Ադրբեջանը արգելափակել է երթևեկությունը Լաչինի միջանցքով՝ փաստացի արգելափակելով Լեռնային Ղարաբաղը։ Չնայած շրջափակման հետևանքով առաջացած լուրջ հումանիտար ճգնաժամին, Բաքուն որևէ լուրջ դիմադրության չհանդիպեց, նույնիսկ ռուսական զորախմբի կողմից, որը պետք է պահպաներ միջանցքը։
Գարնանից սկսած Ադրբեջանի և Իսրայելի միջև բեռնափոխադրումները զգալիորեն աճել են, ինչը վկայում է Ադրբեջանի կողմից զինամթերքի և անօդաչու թռչող սարքերի գնման մասին:
Ի վերջո, սեպտեմբերի սկզբին Ադրբեջանը սկսեց իր զորամիավորումները մոտեցնել Լեռնային Ղարաբաղին և Հայաստանի հետ սահմանին: Բաքուն դեռևս չի ենթարկվել միջազգային ճնշման՝ չնայած պատերազմի բացահայտ պատրաստությանը։
Անկայուն զինադադար
Այս ֆոնին սեպտեմբերի 20-ին ձեռք բերված հրադադարի պայմանավորվածությունը վերջ չի դնի հակամարտությանը։ Համաձայնագիրը բաղկացած է երեք կետից. բուն զինադադարը. Կապիտուլյացիա եւ հայ-ղարաբաղյան ուժերի զինաթափում. քննարկումներ տեղի ներկայացուցիչների հետ՝ Ադրբեջանի սահմանադրության շրջանակներում Ադրբեջանում հայերի ապագա կարգավիճակի վերաբերյալ։
Սակայն վերջին կետը խիստ վիճելի կլինի. Ադրբեջանը խիստ կենտրոնացված ավտորիտար պետություն է, և նրա Սահմանադրությունը չի նախատեսում որևէ խմբի ինքնակառավարում:
Բացի այդ, Ադրբեջանը պահանջում է ադրբեջանցիների վերաբնակեցումը Ղարաբաղում։ Երեք պատերազմներից և հայերի ու ադրբեջանցիների միջև տասնամյակների ատելությունից հետո անհասկանալի է, թե ինչպես կարող են այս երկու ժողովուրդները ապրել կողք կողքի: Արդյունքում, համաձայնագիրը միջնորդած Ռուսաստանը, հավանաբար, կփորձի երկարաձգել իր ռազմական ներկայությունը Լեռնային Ղարաբաղում 2025 թվականից հետո (ամսաթիվը, որը համաձայնեցվել է 2020 թվականի նոյեմբերի հրադադարի հուշագրում), ներկայացնելով դա որպես ավելի լավ երաշխիք տեղի հայ բնակչության համար։ Սակայն ռուսական զորախմբի ցուցաբերած պասիվությունը ադրբեջանական ռազմական գործողություններին դիմակայելիս՝ զուգորդված ուկրաինական պատերազմի պատճառով ռուսական ուժերի սահմանափակումների հետ, խաթարում են այդ երաշխիքը։ Հայերն արդեն զանգվածաբար լքում են տարածքը:
Անհասկանալի է, թե ինչպես կազդի փախստականների այս հոսքը բուն Հայաստանի ներքին իրավիճակի վրա։ Փաշինյանը բախվել է բողոքի ցույցերի՝ երկիրը Լեռնային Ղարաբաղի համար նոր պատերազմի մեջ ներքաշել չցանկանալու պատճառով։ Հուսալի դաշնակիցների բացակայության և Ադրբեջանի զգալի ռազմական գերազանցության պայմաններում ռազմական գործողություններից հրաժարվելու միջոցով պարտությունից խուսափելու փորձը կարող էր լինել նրա միակ տարբերակը: Նա Հայաստանի ճակատագիրը վեր դասեց Լեռնային Ղարաբաղի ճակատագրից: Բայց Լեռնային Ղարաբաղից փախստականները կարող են վրդովված լինել այս որոշումից և միանալ բողոքի ակցիաներին։
Թուրքիայի աջակցությամբ Բաքուն կարող է նոր հարձակումներ ձեռնարկել հայկական տարածքի վրա: Մոսկվան դժվար թե միջամտի, և քանի որ Իրանը Հայաստանի միակ աջակիցն է, Երևանին աջակցելու Արևմուտքի հնարավորությունները սահմանափակ են: Եթե այս սցենարը կյանքի կոչվի, մենք կարող ենք ականատես լինել Եվրասիական մայրցամաքում ժամանակին ամենաերկար բաց հակամարտության բռնի լուծմանը, որը հսկայական քաղաքական հետևանքներ կունենա ինչպես Հայաստանի, այնպես էլ Հարավային Կովկասի աշխարհաքաղաքական լանդշաֆտի համար:
Եթե ԵՄ-ն մտադիր է աշխարհաքաղաքական դեր խաղալ, ապա չի կարող անտեսել այդ հետեւանքները։ Նա պետք է մեծացնի իր աջակցությունը Հայաստանին, որպեսզի օգնի նրան հաղթահարել առաջիկա օրերին Լեռնային Ղարաբաղից փախստականների հոսքը: Նա նաև պետք է սկսի օգտագործել Ադրբեջանի վրա ունեցած տնտեսական ազդեցությունը (ԵՄ-ն զգալի միջոցներ է հատկացրել երկրում էներգետիկ համագործակցության և ներդրումների զարգացման համար)՝ համոզելու Բաքվին քննարկել իրական երաշխիքները և Լեռնային Ղարաբաղում բնակվող հայերի իրավիճակի միջազգային մոնիտորինգը։
Վերջապես, նա պետք է օգտագործի հոկտեմբերի սկզբին կայանալիք Եվրոպական քաղաքական համայնքի հաջորդ գագաթնաժողովը, որպեսզի կազմակերպի Ալիևի և Փաշինյանի հանդիպումը և ակտիվացնի ջանքերը՝ հասնելու խաղաղության համաձայնագրի, ներառյալ միջազգային սահմանների փոխադարձ ճանաչումը և միմյանց տարածքային ամբողջականությունը հարգելու և միմյանց դեմ ռազմական ուժ չկիրառելու պարտավորությունների պաշտոնական հաստատումը»:
