Քարահունջը Մերձավոր Արեւելքում մեգալիթյան շրջանի եզակի պահպանված պատմական հուշարձան է: Այս մասին հուլիսի 3-ին համատեղ առցանց քննարմանը հայտարարեց «Պատմամշակութային արգելոց-թանգարանների պաշտպանության ծառայություն» ՊՈԱԿ-ի գիտական ​​քարտուղար, պատմական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր Աշոտ Փիլիպոսյանը:

Ինչպես նշեց պրոֆեսորը, որոշ հնագետների, փորձագետների եւ պատմաբանների գնահատականներով՝ Քարահունջի մոտ 4 հազար տարվա պատմություն ունի, եւ այս փուլում ծագում է այս պատմական հուշարձանն ապագա սերունդների համար պահելու հարցը: Ըստ Փիլիպոսյանի՝ այն պետք է հրանավորինս վերականգնել եւ տեղ-տեղ նույնիսկ ամրապնդել:

Քննարկման մասնակիցները համակարծիք էին, որ բոլոր շահագրգիռ անձինք, կազմակերպությունները (այդ թվում՝ պետական) պետք է հնարավորություն եւ ցանկություն ունենան համախմբվել պատմական հուշարձանի համատեղ պահպանման գործում, որն այդքան կարեւոր է երկրի եւ ողջ աշխարհի համար:
Այս պահին, սակայն, մինչ միայն 6 կազմակերպություն եւ ընկերություն է ցանկություն հայտնել մասնակցել Քարահունջի պահպանման գործընթացին: Նման բարդ խնդրի լուծման համար հատուկ հանձնաժողով կստեղծվի, որին կկարողանան մասնակցել բոլոր շահագրգիռ կողմերը եւ կազմակերպությունները:

Նշենք, որ Քարահունջը կամ Զորաց քարեր կամ, ինչպես այն կոչում եմ,  Հայկական Սթոունհենջը հին մեգալիթյան համալիր է, որը գտնվում է լեռնային սարահարթում՝ ծովի մակարդակից 1770 մ բարձրության վրա, Հայաստանի Սյունիքի մարզում՝ Սիսիան քաղաքից երեք կմ դեպի հյուսիս: Համալիրը բաղկացած է բազմաթիվ խոշոր կանգնած քարերից, որոնցից մի քանիսը վերին մասում կլոր անցքեր ունեն: 2009-ին այն պատմամշակութային արգելոց էր դարձել։

Համալիրը տեղակայված է քարերով դաշտի վրա, որոնք էլ որպես շինանյութ են ծառայել դրա համար: Բուն կառույցը բաղկացած է 1․5-2․8 մետր բարձրությամբ եւ մինչեւ 8․5 տոննա կշռող 223 (միայն համարակալված) բազալտե (անդեզիտային) քարից: Քարերի մի քանիսը դասավորված եէ բավականին անհավասար շարքով՝ ձգվելով հյուսիս-արեւմուտքից դեպի հարավ-արեւելք: Շարքի կենտրոնում քարերը օվալ են ձեւավորում, որի հակառակ կողմերում երեւում են միջանցքները: Կենտրոնում եւս մեկ շրջան եւ քարե դամբարանաթումբ կա: Կան նաեւ առանձին կանգնած քարեր: Քարերը պատված են մամուռով եւ քարաքոսերով: Կան նաեւ բազմաթիվ կոտրված եւ չհամարակալված քարեր:

Քարերի առավել հետաքրքրաշարժ մասը 80 քարերի վերին մասում 4-5 սմ տրամագծով անցքերն են: Անցքերը ներսում ավելի լավ են պահպանվել, քան քարերի մակերեսը: Ներկայումս 47 անցքով 37 քար է կանգնած։

Գիտնականներն ու պատմաբանները համաձայնության չեն եկել Քարահունջի տարիքի հետ կապված: Կան բազմաթիվ գնահատականներ՝ 4 հազարից մինչեւ 7 հազար տարի: Այնուամենայնիվ, բոլոր գիտնականները մտահոգությունն են հայտնում պատմական համալիրի պահպանման հարցի վերաբերյալ: