Մեկ տարի առաջ այս օրը՝ 2020 թվականի սեպտեմբերի 27-ին, Ադրբեջանը Թուրքիայի եւ ավելի քան Սիրիայից մոտ 1000 վարձկանների աջակցությամբ լայնածավալ պատերազմ սկսեց վիճելի տարածք համարվող Լեռնային Ղարաբաղի (Արցախ) բնիկ հայերի դեմ։ 44 օր տեւած պատերազմի ընթացքում Ադրբեջանն օգտագործեց կասետային զենքեր, անօդաչու թռչող սարքեր, հրետանի, ֆոսֆորային ռումբեր, որոնք այրեցին անտառներ, զինվորներն ու խաղաղ բնակիչները լուրջ վնասվածքներ ստացան, գրում է Forbes-ը։
«Ի թիվս այլ սարսափելի ռազմական հանցագործությունների՝ ադրբեջանցի զինվորականները տեսանյութեր էին տեղադրում սոցցանցերում, որոնցում հպարատանում էին գերեվարված հայ խաղաղ բնակիչների եւ զինվորների գլխատումներով եւ խոշտանգումներով։ Հայաստանի, Ադրբեջանի եւ Ռուսաստանի միջեւ 2020 թվականի նոյեմբերի 10-ին ստորագրված եռակողմ համաձայնագրով ավարտվեց պատերազմը եւ հանգեցրեց 2000 ռուս խաղաղապահների տեղակայմանը։
Արցախի բնիկ հայերի հողերի գրեթե երկու երրորդը օկուպացված է Ադրբեջանի կողմից, ավելի քան 5000 սպանված հայեր, 110 000 տեղահանված անձինք, 10 000 վիրավորներ եւ 200 ռազմագերիներ, որոնք անօրինական կերպով պահվում են ադրբեջանական բանտերում եւ ենթարկվում խոշտանգումների, դեռեւս կան հարյուրավոր անհետ կորածներ։
Մեկ տարի անց հայկական բնակչության վրա ադրբեջանցիների հարձակումները շարունակվում են։ Օկուպացված Հադրութում ադրբեջանցի զինվորները պղծել են հայկական գերեզմանները։ Ֆրանսիացի լրագրող Ժ-Քրիստոֆ Բյուիսոնը Թվիթթերի իր էջում գրել է դիմակավորված ադրբեջանցի զինվորների մասին, որոնք կանգնեցրել են «Արցախ» ֆուտբոլային թիմի ավտոբուսը, որը մեկնում էր Հայաստան ֆուտբոլային խաղի։ Դաշույնով պատռելով ավտոբուսի վրայի դրոշը՝ զինվորները խուզարկել են պատերազմից տուժած երեխաների հեռախոսները՝ հայտարարելով, որ Լեռնային Ղարաբաղը Ադրբեջանի մասն է։
Սեպտեմբերի 23-ին ԱՄՆ Ներկայացուցիչների պալատն ընդունեց Կարդենաս-Շիֆ-Շերման փոփոխությունը, որի նախագծում ասված է, որ Ադրբեջանը պետք է անհապաղ եւ անվերապահորեն վերադարձնի բոլոր հայ ռազմագերիներին եւ գերեւարված քաղաքացիական անձանց: Այն նաեւ պահանջում է պաշտպանության նախարարից զեկույց ներկայացնել 2020 թ.-ի պատերազմի ժամանակ թուրքական անօդաչու թռչող սարքերում ամերիկյան տեխնոլոգիաների օգտագործման վերաբերյալ: Երկկուսակցական օրենսդրական այս նախաձեռնությունն աջակցել են ավելի քան տաս կոնգրեսականներ:
ՀՀ-ն քրեական գործ հարուցեց Ադրբեջանի դեմ Միջազգային դատարանում՝ ՄԱԿ-ի գլխավոր դատական մարմնում։ Ավելի վաղ այս տարի Հայաստանը նաեւ միջպետական բողոքներ ներկայացրեց ընդդեմ Թուրքիայի Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանում։ «Մարդու իրավունքների եւ միջազգային հումանիտար իրավունքի խախտումները լայն տարածում են գտել Արցախի վրա հարձակումից ի վեր: Թուրքիայի հրամանատարության ներքո Սիրիայից եւ Լիբիայից տեղակայվեցին վարձկաններ եւ ջիհադիստներ: Այս հանցագործները պատասխանատու են այն սարսափելի հանցագործությունների համար, որոնք շարունակվում են՝ չնայած հրադադարի համաձայնությանը: Կոլումբիայի համալսարանի «Արցախյան ոճրագործություններ» նախագիծը փաստում է իրադարձությունները: Հուսով ենք, որ մեր հավաքած տեղեկատվությունը կարող է օգտագործվել Թուրքիային եւ նրա ընկերներին պատասխանատվության ենթարկելու համար»,-ասում է ԱՄՆ Կոլումբիայի համալսարանի մարդու իրավունքների եւ խաղաղության կառուցման ծրագրի տնօրեն, ԱՄՆ նախագահներ Քլինթոնի, Բուշի եւ Օբամայի վարչակազմերում որպես ավագ խորհրդական եւ արտաքին գործերի փորձագետ աշխատած Դեյվիդ Ֆիլիպսը։
Վկայակոչելով Կովկասյան ժառանգության (CHW) վերջին զեկույցը՝ Հաքիմ Բիշարը Hyperallergic-ում գրում է, որ «ավելի քան մեկ տասնյակ հայկական եկեղեցիներ, գերեզմանատներ, սուրբ խաչքարեր եւ այլ մշակութային արժեքներ են ոչնչացվել»: Ադրբեջանի նախագահ Ալիեւը կարգադրել է հանել միջնադարյան հայերեն արձանագրությունները եկեղեցիներից՝ դրանք անվանելով «կեղծ» եւ այդ վայրերը վերանվանելով «հին Ադրբեջանի» հուշարձաններ: Սարա Փիքմանի եւ Սիմոն Մաղաքյանի 2019 թվականի զեկույցը «Հիպերալերգիկ» ամսագրում մանրամասն նկարագրում է բնիկ հայկական վայրերի ջնջման եւ ոչնչացման երկար տարիների պատմությունը, ներառյալ «89 միջնադարյան եկեղեցիներ, 5 840 խաչքարեր եւ 22 000 գերեզմանաքարեր»:
ԱՄՆ-ի լավ վարձատրվող PR գործակալությունները եւ լոբբիստական խմբերն աշխատում են հօգուտ Ադրբեջանի: Պատերազմից առաջ լավ կազմակերպված PR արշավը, որը ստեղծվել էր անցյալ տարվա սեպտեմբերին՝ ԱՄՆ բարձրաստիճան PR գործակալությունների եւ լոբբիստական խմբերի կողմից, լայնածավալ ապատեղեկատվական արշավ սկսեց Հայաստանի դեմ, երբ Ադրբեջանը ռմբակոծեց Արցախը: Միջազգային կազմակերպությունները, ինչպիսիք են Amnesty International-ը եւ Human Rights Watch-ը, հրապարակեցին ադրբեջանամետ զեկույցներ, որոնցում Հայաստանը մեղադրվում էր պատերազմը հրահրելու մեջ, սակայն հետո փոխեցին իրենց պնդումները։
DataPoint Armenia-ն ներկայացրեց «Պատերազմի ընթացքում սոցիալական ցանցերում պատմողական պատերազմի» կամ «աստղագուշակության» ամենաընդգրկուն վերլուծությունը՝ եզրակացնելով, որ սոցիալական լրատվամիջոցների հայամետ հրապարակումները «փոքր ազդեցություն ունեցան միջազգային լսարանի վրա»: Մինչ հայ համայնքների սփյուռքը արդարություն էր պահանջում ադրբեջանա-թուրքական միության դեմ, թուրքական սփյուռքը սանձազերծեց ատելության հանցագործություններ՝ ոչնչացնելով հայկական եկեղեցիները, դպրոցներն ու գերեզմանատները»: