«Աշխատակիցները՝ կազմակերպության բաժնետերեր» կոնցեպտը, որն այլ կերպ կոչում են ESOP (Employee Stock Ownership Plan – անգլ․), աշխարհում լայն տարածում ունի, սակայն Հայաստանում այնքան էլ տարածված չէ: «Ամերիաբանկը» դեռ 2016-ից է ընկերությունում ներդրել այս մոտեցումը:Այս թեմայի շուրջ NEWS.am-ը զրուցել է «Ամերիաբանկ» ՓԲԸ իրավական հարցերի գծով տնօրեն Դավիթ Սարգսյանի հետ:

Ի՞նչ է «Աշխատակիցները՝ կազմակերպության բաժնետերեր» (ESOP) հայեցակարգը

«Այո՛, աշխատակիցների բաժնետիրացման ծրագիրըՀայաստանի համար համարվում է նոր, սակայն «Ամերիա» խմբի համար դա նոր չէ: Ի սկզբանե, երբ դեռ բանկը չէր հանդիսանում «Ամերիա», մենք ունեինք «Ամերիա» ԲՓԸ խորհրդատվական ընկերություն, որտեղ այդ ծրագիրն իրականացվում էր որոշ աշխատակիցների մասով: Ընդհանրապես խորհրդատվական բիզնեսը շատ դեպքերում գործընկերության վրա է հիմնված, այդ պատճառով ESOP-ից կարծես դուրս է որպես համակարգ, որովհետև այնտեղ գործընկերներ են հավաքվում, որոնք ստեղծում են իրենց բիզնեսը: ESOP-ի գաղափարը բանկային և ֆինանսական ոլորտում, իհարկե, մի քիչ ավելի ուրիշ է»,- ասում է Դավիթ Սարգսյանը:

Ինչ վերաբերում է համակարգի ներդրմանը հենց «Ամերիաբանկում», նա դա բաժանեց երկու փուլի. «Առաջին փուլն այն է, որ համակարգն ի սկզբանե եղել է կոմունիկացված, համակարգված, այնպես որ աշխատակիցները գիտեին այդ հնարավորության մասին: Եվ երկրորդ փուլը, երբ դա ստացավ իր վերջնական համակարգումը որպես վերջնական փաստաթուղթ ու հայեցակարգ: Ընդ որում, «Ամերիաբանկը» ունի միջազգային բաժնետերեր՝ Ասիական զարգացման բանկը, Եվրոպական զարգացման և վերակառուցման բանկը, և այդ առումով այդ հայեցակարգն իրենց հետաքրքիր էր: Իրենք ևս որոշակի մասնակցություն ունեցան հայեցակարգի համակարգմանը:

Դա միջազգային փորձի լավագույն արտացոլումն է մեզ մոտ, որովհետև որպեսզի մենք կարողանանք ճիշտ հայեցակարգը ներդնել, մենք օգտվեցինք միջազգային լայն ճանաչում ունեցող իրավաբանների  և խորհրդատուների աջակցությունից: Մեր մշակած փաստաթուղթն անցավ իրենց վերլուծությունը, ստացավ իրենց կողմից համապատասխան գնահատականը և ներդրվեց մեզ մոտ: Դրանից օգտվում են արդեն մեր աշխատակիցները: Ընդ որում, համակարգն, ինքը երկու տեսակի է լինում՝ all inclusiveկամ limited, այսինքն՝ կամ բոլոր աշխատակիցների նկատմամբ է կիրառվում, կամ սահմանափակ թվով աշխատակիցների: Ֆինանսական շուկայում ավելի շատ կիրառվում է սահմանափակ տարբերակը, որովհետև իրենք ավելի շատ վերաբերում են մենեջմենթի աճ ունեցող աշխատակիցներին, որոնց դու կարող ես պահել»,-բացատրում է Դավիթ Սարգսյանը:

Այս ամենը բերել է նրան, որ մի քանի տարի առաջ արդեն օրենսդրորեն ոլորտը կանոնակարգվեց, սակայն իրենք դրանից և՛ գոհ են, և՛ դժգոհ. «Մեր կարծիքով հայեցակարգը ճիշտ արտացոլված է, սակայն տեխնիկական խնդիրներ կան, որոնք կարող են խանգարել կոնցեպցիայի զարգացմանը»:

Լավ աշխատակիցներ եւ վատ աշխատակիցների հայեցակարգը՝ ESOP-ում

Աշխատակիցների բաժնետիրացման հայեցակարգում կիրառվում են լավ աշխատակից եւ վատ աշխատակից հասկացությունները:. «Լավ աշխատակիցը կարող է ընկերությունից հեռանալու դեպքում բաժնետոմսերը պահել, և հետագայում վաճառել շուկայում, իսկ վատ աշխատակիցների դեպքում սահմանափակումներ են ի հայտ գալիս վաճառքի մասով: Մեր օրենսդրությունն այդ սահմանափակումները չի ճանաչում կամ ավելի խիստ սահմանափակումներ է դրել, ինչը մեզ համար այնքան էլ ընդունելի չէ: Եթե աշխատակիցը ստանում է որպես փոխհատուցման մաս նվազ արժեքով բաժնետոմսեր, սակայն վնասով դուրս է գալիս կազմակերպությունից, ամեն դեպքում կստանա շուկայական արժեքը կամ նոմինալ արժեքը, որն այնքան էլ ընդունելի չէ: Սա չի խրախուսում այդ երկու կոնցեպցիաների մեջ գտնվելու աշխատակցի էմոցիաները, վարքագիծը»,-ասաց Դավիթ Սարգսյանը:

Ո՞վ է լավ աշխատակիցը և ո՞վ վատը։ «Դասակարգումը տարբեր կազմակերպություններում տարբեր կարող է լինել: Լավ աշխատակիցն այն է, ով հեռանալով կազմակերպությունից, գնում է ոչ մրցակից կազմակերպություն, նա գնում է պահպանելով գաղտնիության բոլոր պահանջները, նա ինչ-որ խախտումների արդյունքում չի ազատվում աշխատանքից: Իսկ վատ աշխատակիցը նա է, որ գնում և միանում է մրցակից այլ կազմակերպության, գաղտնիության խախտումներ է թույլ տալիս: Քանի որ մեր աշխատանքային օրենսդրությունն ավելի շատ հիմնված է նախկին խորհրդային ժառանգության վրա, ավելի շատ պաշտպանում է աշխատողին, քան գործատուին, հետևաբար, օրենսդրությունը լավ չի զարգացնում մրցակցության խնդիրը, որ դու չմրցես քո նախկին գործատուի հետ: Այդ պատճառով, երբ դու կիրառում ես այս ESOP համակարգը, որ ամեն ինչ ճիշտ ձևով լինի, այն չպետք է հակասի օրենքին ևավանդույթին, միաժամանակ կարևորագույն իր մասերով պետք է ծառայի այն նպատակին, ինչի համար ստեղծվել է: Եթե չծառայի այդ նպատակին, ամբողջ համակարգը փլվում է, որովհետև նախ մասնակիցները կսկսեն չհավատալ, չեն հավատա նաև ապագա պոտենցիալ միացողները»,-ընդգծում է նա:

Ի՞նչ է տալիս աշխատակցին ընկերության բաժնետեր լինելը

Կիրառվում են տարբեր ռեժիմներ, նայած, թե տվյալ ընկերության բաժնետերերն ինչ համակարգ են ընդունում: «Կա, այսպես կոչված, շնորհման ժամկետ կամ իրավունքի ժամկետ, որի ընթացքում այդ բաժնետոմսերը հանդիսանում են այդ աշխատակցի սեփականությունը, ինքը դրանով կարող է քվեարկել, որոշումների ընդունմանը մասնակցել, բայց չի կարող վաճառել: Որոշակի տարիներ հետո արդեն ամբողջական տնօրինման իրավունք է ստանում և կարող է նաեւ վաճառել: Սա դոգմա չէ, կարող է մի կազմակերպությունում այդպես լինել, մեկ ուրիշում՝ ոչ»,- բացատրում է Դավիթ Սարգսյանը:

Ինչո՞վ է աշխատակցի բաժնետիրացումն ավելի լավ մոտիվացիա, քան բոնուսներ կամ պարգևավճարներ վճարելը

«ESOP-ի դեպքում մի քանի էլեմենտ ավելանում է, որովհետև պարգևավճարը աշխատանքի արդյունքի բաշխումն է աշխատակիցների միջև այն շահույթից, որը գեներացվել է այդ աշխատակիցների շնորհիվ: Իհարկե, դա շատ կարևոր միջոց է աշխատակցին պահելու, մոտիվացնելու համար: Ի՞նչ է դրան ավելացնում բաժնետիրացումը. նախ՝դա ռազմավարական որոշումների կայացմանը մասնակցություն է: Այսինքն՝ դու ոչ միայն ամբողջական մեխանիզմի մի մասնիկն ես, այլեւ միաժամանակ հանդիսանում ես այդ մեխանիզմի որոշողներից մեկը»,- նշում է նա:

Դավիթ Սարգսյանի խոսքով՝ ինչպես ցանկացած համակարգում, այստեղ եւս ռիսկեր կան. «Ռիսկեր միշտ էլ կան, որովհետև ամեն ինչի հիմքում մարդն է, իսկ մարդը իր մեջ ռիսկային տարրեր ունի: Դու կարող է սխալվես գործընկերոջ ընտրության մեջ, որովհետև կարող են ի հայտ գալ այնպիսի գծեր, որոնք ժամանակին չես տեսել ու դա խանգարի զարգացմանը: Ռիսկեր կան, որ եթե ընտանեկան գաղափարով աշխատող կազմակերպություն ես, քո ձայնը կարող է չանցնել: Դու պետք է պատրաստ լինես, որ ձայների քանակը կարող է բերել այլ ռազմավարական լուծումների, և դու պետք է դա ընդունես: Հայաստանի համար ամենամեծ ռիսկը պրակտիկայի բացակայությունն է, նախադեպի բացակայությունն է դատական համակարգում: Այդ պատճառով դժվար է ասել, թե մեխանիզմի որ մասն ինչ արդյունավետությամբ կաշխատի: Ես ուրախ եմ ասել, որ «Ամերիա»-ի դեպքում մենք ունենք բավական համակարգված հայեցակարգ, որը արդեն երկար տարիներ բավականին սահուն և ընկալելի ձևով աշխատում է»:

Ինչո՞ւ աշխատակիցների բաժնետիրացման հայեցակարգը լայն տարածում չի գտնում Հայաստանում

«Իմ սուբյեկտիվ կարծիքով Հայաստանում բիզնեսները կառավարում են ընտանեկան մոտեցմամբ, նույնիսկ մեծ բիզնեսները: Մենք ունենք, այսպես կոչված, ընտանիք գաղափարը, որտեղ որոշումների կայացման հիերարխիա կա: Ես շատ եմ շփվել մեծ բիզնեսների հետ, որոնք ընտանեկան են: Երբ սկսել եմ այս գաղափարը բացատրել, առաջին արձագանքը եղել է դիմադրությունը, ասել են՝ մենք ունենք լավ մենեջերներ, իրենք լավ պարգևավճար են ստանում, ի՞նչ խնդիր կա: Ես իմ մասնագիտական կյանքում կարողացել եմ մի քանի ընկերություններում գոնե հայեցակարգը ներկայացնել, իրենք սկսել են մտածել և հույս ունեմ՝ որոշ տեղերում արդեն կիրառվում է»։

Կոնկրետ «Ամերիա»-ում այս համակարգը թույլ է տալիս, որ աշխատակիցները գիտակցեն, որ իրենք այդ կազմակերպությունում ունեն աճի հնարավորություն. «Այդ նվիրվածությունը, հավատը կարևոր շարժ է, որ իրենք, չլինելով դեռ բաժնետեր, իրենց դիտարկեն որպես բաժնետեր և աշխատում են այնպես, ինչպես իրենց սեփականության համար: Այ այդ հայեցակարգային և մտածելակերպի տարբերությունը տալիս է մրցակցային առավելությունը, որը մենք, հուսով եմ՝ ունենք»: