COVID-19 համավարակն անցյալ տարի լուրջ վնաս հասցրեց Հայաստանի տնտեսության գրեթե բոլոր ճյուղերին: Համավարակին ավելացան Արցախյան պատերազմի ծանր հետեւանքները: Մանրածախ առեւտրի ու ծառայությունների ոլորտներում զգալի անկում է գրանցվել:

Սակայն ընթացիկ տարում այս ոլորտում, կարծես, դրական տեղաշարժ կա: Մայիսին Հայաստանում մանրածախ առեւտրի շրջանառության ֆիզիկական ծավալն աճել է 6.8 տոկոսով, իսկ ծառայությունները` երկնիշ ցուցանիշով` 17.3 տոկոսով: Նկատենք, սակայն, որ այդ «հաջողությունները» կապված են նախորդ տարվա հաշվարկների ցածր բազայի հետ: Համադրելի գներով՝ 2021 թվականի մայիսի 20-ի մանրածախ ապրանքաշրջանառության ցուցանիշները կազմում են 2019 թվականի մայիսի մակարդակի միայն 80 տոկոսը, իսկ ծառայություններինը` 95 տոկոսից պակաս:

Ստորեւ ներկայացված գծապատկերը ցույց է տալիս մանրածախ առեւտրի ծավալը 2019-2021թթ. հունվար-մայիս ամիսներին` ընթացիկ գներով (միլիարդ դրամ): Գնաճը հաշվի առնելով՝ մանրածախ վաճառքի անկումը երկու տարվա ընթացքում ավելի հակադրական էր: Համադրելի գներով՝ 2021 թվականի հունվար-մայիս ամիսներին մանրածախ ապրանքաշրջանառության անկումը 2019 թվականի նույն ժամանակահատվածի համեմատ հասել է գրեթե 12% տոկոսի, իսկ ծառայությունները՝ 3 տոկոսի:

Կան նաեւ անուղղակի ապացույցներ մանրածախ եւ սպասարկման օբյեկտների այցելուների թվի կրճատման մասին: Այսպիսով, անցած տարվա ընթացքում հասարակական տրանսպորտի գործունեությունը նախորդ տարվա համեմատ կրճատվել է: Ավտոմոբիլային տրանսպորտով (այսինքն՝ ավտոբուս, միկրոավտոբուս եւ տաքսի) ուղեւորների թիվը կրճատվել է 3,0 անգամ, էլեկտրական տրանսպորտային միջոցներով (տրոլեյբուս եւ մետրո)՝ 1,9 անգամ: Դա պայմանավորված է ինչպես շատ մասնավոր ձեռնարկությունների աշխատանքի կասեցմամբ, այնպես էլ այլ նպատակներով քաղաքացիների ուղեւորությունների կրճատմամբ: «Այլ նպատակները» ներառում են խանութ կամ ծառայություն մատուցող հաստատություն այցելելը:

Հաշվի առնենք մեկ հանգամանք՝ մայրաքաղաքում գրեթե յուրաքանչյուր բակ ունի իր փոքր խանութը, ուստի մթերք գնելու համար հարկավոր չէ շատ հեռու գնալ: Սակայն ոչ պարենային ապրանքներ գնելու կամ ծառայություններից օգտվելու համար շատերը ստիպված կլինեն օգտվել տրանսպորտից՝ անձնական կամ հասարակական:

Դեռ 2006 թվականին Հայաստանում գրանցվել է բավականին հետաքրքրաշարժ փաստ՝ ծավալի առումով ծառայությունների ոլորտն առաջին անգամ շրջանցել է մանրածախ առեւտրաշրջանառությունը: Նկատենք, որ նման հարաբերակցությունը բնորոշ է զարգացած երկրներին՝ հետարդյունաբերական հասարակություն անցնելուց հետո: Ի տարբերություն ռացիոնալ սպառման սահման ունեցող ապրանքների, ծառայությունների համար սկզբունքորեն այդպիսի սահմանափակումներ չկան: Եթե, իհարկե, քաղաքացիները բավականաչափ գումար ունեն այդ նպատակների համար՝ սննդի եւ ոչ պարենային ապրանքների վրա ծախսեր կատարելուց հետո:

Այնուամենայնիվ, Հայաստանի համար՝ ապրանքների իրացման բավականին ցածր մակարդակով, այս փաստը զարմանալի է: Հիշեցնենք, որ նախորդ տարի մանրածախ ապրանքաշրջանառությունը մեկ շնչի հաշվով միջին հաշվով կազմում էր ամսական 75 դոլար: Ավելին, մարզերի մեծ մասում այս ցուցանիշը չէր էլ հասնում 40 դոլարի: Օրինակ՝ Գեղարքունիքում միջին եկամուտով ընտանիքը ծախսում է ապրանքի գնման վրա ոչ ավելի, քան ամսական 100 դոլար:

Հետեւաբար, ինչ-որ կերպ դժվար է պատկերացնել «միջին» գավառցուն, ապրանքների նման սպառման մակարդակով, որը մեծ գումար կծախսի խաղատներում, վիճակախաղերում եւ այլն: Սակայն մեր որոշ քաղաքացիներ ծախսում են: Նրանք պարտքերի մեջ են մտնում խաղատանը հաջողություն գտնելու համար, ընտանիքի սուղ բյուջեից ծախսում են վերջին գումարները՝ հույս ունենալով վիճակախաղում ավտոմեքենա շահել:

Զարմանալի չէ, որ 2019 թվականին Հայաստանում բոլոր ծառայությունների ընդհանուր ծավալի գրեթե քառորդ մասը բաժին է ընկնում «մշակույթին, ժամանցին եւ հանգստին»: Մի խաբվեք այս, առաջին հայացքից, անմեղ անուններից: Այս խմբում ընդհանուր ծավալի մոտ 98 տոկոսը բաժին է ընկել «մոլախաղերի կազմակերպմանը»: Ստացվում է, որ մոլախաղերը դարձել է Հայաստանում ծառայությունների ոլորտի լոկոմոտիվը:

Կորոնավիրուսը լուրջ փոփոխություններ է մտցրել այս ոլորտում: Նախորդ տարի «մոլախաղերի կազմակերպում» ծառայությունների խմբի շրջանառությունը նվազել է ավելի քան 18 տոկոսով: Այս տարվա հունվար-մայիս ամիսներին այս գործընթացը շարունակվել է՝ տարեկան կտրվածքով «մշակույթի, ժամանցի եւ հանգստի» խմբում անկումը կազմել է 37 տոկոս: Այժմ մնում է միայն հուսալ, որ մեր քաղաքացիները կգտնեն իրենց ֆինանսների ավելի ռացիոնալ կիրառություն:
 

Սմբատ Գրիգորյան