Քաղաքական գիտությունների դոկտոր, Հայաստանի երկրորդ նախագահի գրասենյակի ղեկավար Վիկտոր Սողոմոնյանը «Քաղաքական իմաստների տրանսֆորմացիան ժամանակակից ԶԼՄ համակարգում» թեմայով դասախոսում է Մոսկվայի միջազգային հարաբերությունների պետական ինստիտուտում: Ներկայացնում ենք հատվածներ երկու դասախոսություններից:
Հանրայնությունը մինչ սոցցանցերը եւ սմարթֆոնները
Պատկերացրեք, որ այժմ 2019 թվականը չէ, այլ 2006-ն է: Դեռեւս չկան սոցիալական ցանցեր, չեն ստեղծվել հեռախոսներ, որոնք ունեն տեսախցիկներ, եւ մենք որպես հասանելի իր՝ օգտագործում ենք հեռուստացույց, թերթ, եւ դրանց միջոցով առարկայացնում ենք նորությունների ֆենոմենը: Պրոֆեսիոնալի համար անմիջապես ծագում են բոլոր այդ «ֆրեյմերը»՝ սառը պատերազմ, գերտերություններ, դիմակայություն, սպառազինության մրցավազք եւ այլն:
Մենք առարկայացրել ենք աշխարհը այն կարեւորագույն իրադարձությունների միջոցով, որոնք տեղի են ունեցել աշխարհում: Որոշ վերապահումով կարող եմ ասել, որ մեզ, ըստ էության, անկարեւոր ոչինչ ցույց չեն տվել: Այն, ինչ մեզ ցույց են տվել, իրականում կարեւոր էր: Ինչո՞ւ: Տարբեր պատճառներով:
Նախ նորություններ հեռարձակելու եւ նորություններ հավաքելու ժամանակը խիստ սահմանափակ էր: Այսինքն՝ մեծ անձնակազմը հավաքում էր լուրերն ամբողջ աշխարհից: Դուք հավանաբար տեսել եք՝ ինչպես են հին ֆիլմերում մեքենագրի, հեռագրի, հեռախոսի միջոցով հաղորդում ինչ-որ բան: Այսինքն՝ տեղեկության հավաքումն ինքնին պահանջում էր բավականին մեծ ժամանակ: Տեղեկություն փոխանցելու ուղիները շատ քիչ էին: Բացի այդ, ուշադրություն դարձրեք՝ տեղեկություն ստանալու պահը անպայման պետք է համընկներ տեղեկություն ստանալու տարածքի հետ: Այսինքն՝ հարկավոր էր լինել ոչ միայն ճիշտ պահին, այլեւ լինել ճիշտ պահին ճիշտ տեղում՝ հեռուստացույցի առաջ կամ ռադիոընդինիչի ռադիուսի մեջ կամ հասցնել թերթ գնել:
2006 թվականն անցել է, հանրային տարածությունը վերացել է, մարդը, որ ունի սոցիալական էջ, դարձել է ամեն ինչ. մարդ, որ ունակ է, կարող է եւ իրավունք ունի հեռարձակել ամեն բան հրապարակային դաշտում, ի հայտ են եկել մեծ թվով հանրային տարածություններ, որոնցից մեկն էլ Instagram-ն է: Քաղաքական գործիչները սկսել են օգտվել այդ հանրային տարածություններից, քանի որ տեղի է ունեցել հանրային ավանդական տարածության եւ հանրային նոր տարածության միացում, այսինքն՝ կոնվերգենցիա, իսկ այնուհետեւ՝ դրանց միաձուլում:
Հանրայնություն, հրապարակայնություն, «մայդանություն»
Լեզուներից մեկը բավականին ուղիղ կերպով հուշում է հանրային տարածության՝ հրապարակի իմաստը: Խոսքն իմ մայրենի լեզվի մասին է, որտեղ «опубликовать» հնչում է «հրապարակել», այսինքն՝ «դարձնել հրապարակային»: Հանրայնությունը հնչում է որպես «հրապարակայնություն», կոպիտ ասած՝ «մայդանություն»: Դա եւս մեկ անգամ հաստատում է, որ ինչ-որ բանի հանրահռչակումը, որն առնչվում է հանրային կյանքին՝ կարևոր իրադարձություններին, իշխանությունների հրահանգներին, պարտադիր կերպով առնչվում է հանրային տարածություններին, իսկ այդպիսիք հրապարակներն են, ամեն դեպքում այն ժամանակ, երբ գոյություն չունեին ԶԼՄ-ները, որոնք կարող էին մարդկանց հասցնել տեղեկություն հրահանգների, հրամանների մասին եւ այլն:
Ի դեպ, ռուսական միապետությունը հետազոտող Ուորթմանը զարմանքով հայտնել է մի այնպիսի ծիսակարգի մասին, որ ցարական գահի ժառանգորդի ցուցադրումը կառափնարանում, ցուցադրություն էր՝ ժողովրդին: Այսինքն՝ կոպիտ ասած, ժողովրդին ներկայացնում էին ապագա ցարին, ցուցադրում նրա անձը, որպեսզի չլիներ կեղծիք, պետական դավաճանություն, եւ դա եւս հանրայնացման ակտ է: Այսինքն՝ հանրայնացվում էր ապագա ցարի անձը:
Ապակե տուն, որը մշտապես լուսավորվում է
Սմարթֆոնները երբ ի հայտ եկան եւ լայնորեն կիրառվեցին, ի հայտ եկավ տարածություն, որտեղ կարելի է հրապարակում անել՝ առանց որեւէ ցենզի: Այսինքն՝ յուրաքանչյուր մարդ ուներ իր թատրոնը՝ լուսավորված բեմով եւ հանդիսատեսով: Արա, ինչ ուզում ես: Խաղա քո ներկայացումները: Ցուցադրիր քո լուսանկարները, գրիր քո տեքստերը, եւ քեզ կծափահարեն հավանումների տեսքով:
Եթե նախկինում լուսանկարները բացառապես տեսողական հիշողության կրողներ էին, ապա հետագայում դրանք դարձան հաղորդակցման միջոց: Ահա, օրինակ, Սերգեյ Պրոկոֆեւի լուսանկարը ծնողների հետ: Մի տեղ նա նվագում է իր առաջին ստեղծագործությունը, մեկ այլ տեղ շախմատ է պարապում կամ ուսանող է: Այնտեղ նա իր առաջին կնոջ հետ է: Ահա նրա երաժշտության դասը մոսկովյան դպրոցներից մեկում: Ահա նա՝ իր գործընկերներ Շոստակովիչի եւ Խաչատուրյանի հետ: Եւ ահա աստեղ նա Սերգեյ Էզենշտեյնի հետ է: Պրոկոֆեւն ուներ հազիվ 50 լուսանկար, եւ թող 50-ն էլ ունենային նրա հարազատները:
Իսկ այժմ որքա՞ն լուսանկար ունեք դուք: Քանի՞ անգամ եք լուսանկարվել վերջին ամսվա, վերջին շաբաթվա մեջ, կամ թեկուզ անցած օրը: Դուք հաշվե՞լ եք: Իրականում դրանք բազմաթիվ են: Այսինքն՝ տեղի է ունեցել հանրային ամենաուժեղ «ֆրեյմերից» մեկի՝ հրապարակայնության ամենաուժեղ գործիքներից մեկի դեւալվացիա, որը նախկինում դառնում էր խորհրդանիշ, քաղաքական դիսկուսի հեղինակ:
Գուցե դուք չեք հիշում, սակայն ավագ սերունդը հիշում է: Քաղբյուրոյի անդամների ահռելի նկարները, որոնք փակցված էին ամբողջ քաղաքում: Ի դեպ՝ շատ նշանակալից օրինակ է, քանի որ նաեւ տարածությունն է հանրային: Այնտեղ ամեն մի լուսանկար հնարավոր չէր փակցնել: Նաեւ լուսանկարն էր հատուկ, որովհետեւ մարդն էր հատուկ: Ամեն մարդ այդտեղ չէր կարող հայտնվել: Իսկ այժմ հայտնվում են բոլորը:
Այսինքն՝ մենք ապրում էինք մի փակ տան մեջ, եւ մեզ թույլատրվում էր երբեմն, որոշ ջանքերի գնով, դուրս գալ այդ տնից, որոշ ժամանակ հրապարակային ապրել եւ վերադառնալ տուն: Այժմ մենք ունենք լրիվ հակառակ պատկերը, որովհետեւ ցենզերն ու արգելքները, որոնք կային հանրայնության ճանապարհին, յուրաքանչյուր միջին վիճակագրական մարդու համար վերացած են, քանի որ մենք ինքներս կարող ենք ստեղծել թղթապանակներ, մեդիաապրանքներ, որոնք կարող են հայտնվել հանրային տարածության մեջ:
Մենք ստացել ենք բոլորովին նոր հանրայնություն, եւ այժմ ապրում ենք ապակե տան մեջ, որը մշտապես լուսավորվում է: Եթե վերհիշենք Հանա Արենդտի խոսքը, թե մասնավորությունը չբացահայտված լինելն է ուրիշների առաջ, ապա մենք փաստացի բացահայտված ենք:
Եթե անգամ դուք օտար երկրում եք եւ ունեք հեռախոս, դուք այլեւս մենակ չեք, դուք բացահայտված եք: Ինչ-որ մեկը տեսնում է՝ երբ եք վերջին անգամ եղել WhatsApp-ում, ստացել push-ծանուցումներ: Դուք ստանում եք sms-ներ, հայտեր, զանգեր, ծանուցումներ: Իսկ եթե ձեր հեռախոսն ունի հատուկ կարգավորումներ, ապա դուք տեղյակ եք բոլոր նորություններին՝ առանց որեւէ ջանքի: Դուք դառնում եք հանրային մարդ միայն այն պատճառով, որ ունեք սոցիալական էջ: Ահա միակ արժանիքը, որն այսօր պետք է ունենալ: Եւ դուք ունեք այն, ինչի մասին նախկինում կարելի էր միայն երազել:
