Համոզված եմ միայն, որ առանց Նիկոլ Փաշինյանի հեռանալու հայ ժողովրդի ոգու եւ հավատի վերականգնում իր ուժերի նկատմամբ հնարավոր չէ: Եվ սա Հայաստանի եւ նրա քաղաքացիների ներքին, ինքնիշխան գործն է: Մեր գործն է որոշել` արդյոք Խորհրդային Միության եւ Ռուսական կայսրության իրավահաջորդ Ռուսաստանի Դաշնությունը շահեց, թե կորցրեց Կովկասում նոր պատերազմի արդյունքում, գրում է Ռուսաստանի Դաշնության պատգամավոր Կոնստանտին Զատուլինը «Կոմսոմոլսկայա պրավդա»-յում հրապարակված իր «Որո՞նք են Ղարաբաղի դասերը Ռուսաստանի համար» հոդվածում:
«Ադրբեջանը Թուրքիայի հետ դաշինքով հարձակվեց չճանաչված Արցախի Հանրապետության վրա (ինչպես հայերն ասում են Լեռնային Ղարաբաղի. - խմբ.), սակայն իրականում հայերն ու Հայաստանը, խախտելով Հրադադարի համաձայնագիրը, որը ձեռք էր բերվել մեր օգնությամբ եւ իր խնդրանքով 1994 թվականին: Ադրբեջանի քարոզիչները եւ լոբիստները իներցիայով շարունակում են այս գրոհը որպես «հակագրոհ» որակել: «Դա վիրավորում է իմ միտքը»,- համանման դեպքում ասել է Ալ Պաչինոն «Կնքահայրը» ֆիլմում. «Հարձակման նշանների բացակայության դեպքում հակագրոհ չի լինում, այն էլ` ճակատի ամբողջ երկայնքով: Արդյունքում, Ադրբեջանը լիովին օգտվեց ստատուս-քվոյի խախտումից, որը պահպանվում էր ավելի քան 20 տարի. «Շատերը, մասնավորապես` միջնորդները, ովքեր զբաղվել են այս խնդրով, բազմիցս ասել են, որ հակամարտությունը չունի ռազմական լուծում: Բայց մենք ապացուցեցինք, որ հակամարտությունը ռազմական լուծում ունի »(նախագահ Ալիեւի ելույթից Բաքվում կայացած շքերթին):
Միջնորդները մենք ենք` Ռուսաստանը: Պատերազմն արդարացնելու համար եւ Ալիեւը, եւ Էրդողանը շատ են խոսում տարիների ընթացքում խաղաղ կարգավորման գործընթացում առաջընթացի բացակայության մասին: Մոռանալով խոստովանել, որ համաձայնության բացակայության համար Ադրբեջանը շատ ավելի մեծ պատասխանատվություն է կրում, քան «միջնորդները». Միայն 2011-ին Կազանում համաձայնագրի ձախողման պատմությունը, որն արդեն թղթի վրա է, վառ կերպով հաստատում է դա: Եվ միանգամայն կասկածելի է լսել Թուրքիայի նախագահի նախատինքները, ով 1974 թվականից կաթվածահար է անում ցանկացած բանակցություն իր կողմից օկուպացված Հյուսիսային Կիպրոսի ճակատագրի որոշման հարցով:
Դոնբասի, Մերձդնեստրի, Աբխազիայի եւ Օսիայի պատմության մեջ ներգրավված Ռուսաստանի համար ձգձգվող վեճերի լուծման գործում ադրբեջանա-թուրքական փորձի նշանակությունը դուրս է գալիս Կովկասի տարածաշրջանի շրջանակներից: Թուրքական դրոնների բոլոր երկրպագուները դիմակայության մյուս կողմում անչափ ուրախացան: Ադրբեջանը վիշապի ատամներ ցանեց: Իսկ ո՞վ է հնձելու սածիլները: Ռուսաստանի համար սա Ղարաբաղի դասերից առաջինն էր: Երկրորդ ակնհայտ դասն այն է, որ երկարաժամկետ հեռանկարում Ադրբեջանը Թուրքիայի ուղեկցողն ու ազդեցության գործակալն է դարձել Կովկասում, որն ավելի հեռու է գնում` Պովոլժյե, Ղազախստան եւ Կենտրոնական Ասիա: Սա, սակայն, երեւում էր նաեւ նախկինում: Այժմ «երկու երկիր, մեկ ժողովուրդ» միությունը կնքված է արյունով եւ համատեղ գործողություններով: Եթե 13 պատերազմից հետո նախկին Թուրքիայի հետ, որն այսօր չի ճանաչում Ղրիմը որպես ռուսական, Սիրիան` սիրիական եւ Սբ. Սոֆիան` քրիստոնեական, մենք խնդիր ենք տեսնում այս երկրի աճող ախորժակների մեջ, ապա այդ մտահոգությունը պետք է տարածենք նաեւ Թուրքիայի դաշնակից Ադրբեջանի վրա:
Եվ երրորդը: Եթե քո պաշտոնական ռազմական դաշնակիցը պարտություն է կրում, կորցրել է աշխատունակությունը եւ թաղվել է քաոսի մեջ, մի հարցրու, թե ում համար է զանգը ղողանջում: Պատերազմի 44 օրվա ընթացքում Գյումրիի բազայում մեր 5 հազար զինվորներն ու սպաները Ամբողջ Հայաստանի հետ շրջափակման մեջ էին: Ես հիշում եմ, թե մի քանի տարի առաջ ինչպես Վլադիմիր Պուտինը, լինելով Գյումրիում, որտեղ ժամանակին ծառայել էր «Հրաժեշտ սլավյանկային»-ի հեղինակը, ասաց. «Ագապկինն այս քայլերգը գրել է այլ առիթով: Մենք չենք պատրաստվում Կովկասից ոչ մի տեղ գնալ»:
Նշանակում է՝ մեր պաատմական դաշնակից Հայաստանին եւ հայ ժողովրդին դժվարին պահին աջակցությունը ոչ մի այլընտրանք չունի: Փաշինյանները գալիս եւ գնում են, իսկ հայ ժողովուրդը մնում է: Մեր հարաբերությունները նույնպես արյամբ են շաղախված՝ շատ ավելի վաղ Հայրենական մեծ պատերազմին մասնակցությամբ:
Ղարաբաղում խաղաղապահ գործողությունը գլխավորն է, որը Ռուսաստանը կարող է իր ծառայությունը համարել տեղի ունեցածի հետեւանքով, մեր պատվի գործը: Երբ պատերազմի օրերին ես եւ մյուսները դրա անհրաժեշտությունը պնդում էինք, մի՞թե Ռուսաստանում չէինք լսում պատերազմող Ադրբեջանի բարեկամներին, որոնք ամեն կերպ զարգացնում էին թեզը, թե «դա մեր գործը չէ», «թույլ չենք տա օտարի շահերի համար հեղել ռուս զինվորի արյունը» եւ այլն: Զարմանք ես ապրում, թե ինչպես հընթացս փոխվելով՝ պարոնայք հասունացան, հիմա Ռուսաստանի նախագահի որոշման մեջ տեսնելով բարձրագույն պետական իմաստնություն:
Ուստի եւս մեկ եզրահանգում ապագայի համար: Ես չեմ կատակում, լուրջ եմ՝ ինչպես երբեք, կոչ անելով անել հնարավոր ամեն բան, որ նախնական տեսքով պահպանվեն հանցագործությանը, ինչպիսին էր, անկասկած, Ղարաբաղում ընթացած պատերազմը, կամա թե ակամա բոլոր մասնակցածների քարոզչական ջանքերի բոլոր նմուշները: Այս պատերազմի լոբբիստները չպետք է ստվերում մնան: Նրանք ամբողջ ժամանակ պետք է մեր կողքին լինեն, ինչպես «Ամբողջ թագավորական շքախմբից» Կրոշկա Դաֆին նահանգապետ Ստարկայի տեսադաշտում: Որպեսզի մենք հիշենք, թե Ռուսաստանը ում բարի խորհուրդներից եւ ղեկավարող կարծիքից պետք է խուսափի:
Մեկ սուտը մեր վնասն է»:
