Արտասահմանյան վերլուծաբաններն ու ԶԼՄ-ները վաղուց են տալիս հետեւյալ հարցը` ո՞ւր է գնում Թուրքիան: Այժմ, երբ երկիրը մոտենում է «Արդարություն եւ զարգացում» կուսակցության (ԱԶԿ) տասնիննամյա անդադար կառավարմանը, երկրի ներսում այս հռետորական հարցը վերածվել է Թուրքիայի ապագայի վերաբերյալ աշխույժ քննարկման: Այս մասին Կարնեգի կենտրոնի կայքում հրապարակված իրենց հոդվածում գրել են վերլուծաբաններ Մարկ Պիերինին եւ Ֆրանչեսկո Սիկարդին։
«Թուրքիայի գործողությունները կախված են իր քաղաքացիների ձայներից, այլ ոչ թե այն բանից, թե ինչ են մտածում կամ ցանկանում օտարերկրյա դիտորդները։ Այնուամենայնիվ, 2019-2021 թվականներին աննախադեպ ռազմական եւ դիվանագիտական նախաձեռնություններից հետո երկրի ղեկավարությունը ենթարկվում է գործընկերների կոշտ արձագանքների եւ դատապարտման։ Նման արձագանքն իր հերթին քաղաքական սպեկտրում ազգայնական հայտարարությունների պատճառ է դառնում՝ որոշակիորեն վտանգավոր դարձնելով Թուրքիայի քաղաքական ապագայի վերաբերյալ ցանկացած ենթադրություն:
Վերջին զարգացումները վերանայելուց եւ Թուրքիայի ներկայիս քաղաքականության հիմնական շարժիչ ուժերը գնահատելուց հետո հոդվածում ներկայացվում է երեք սցենար, որոնք եվրոպական եւ արեւմտյան առաջնորդները կարճաժամկետ եւ միջնաժամկետ հեռանկարում տեսականորեն կարող են ակնկալել Անկարայից, եւ որոնց պետք է պատրաստ լինեն:
2023 թվականին կայանալիք նախագահական ընտրությունների եւ օրենսդիր մարմինների ընտրությունների հաջորդ փուլին ընդառաջ՝ Թուրքիայի արեւմտյան գործընկերները կբախվեն երեք տեսական սցենարների՝ «նույնը», «դարաշրջանի ավարտ» կամ «անսպասելի սցենարներ»։
«Նույնը»
Չնայած վերջին հարցումների արդյունքներին, որոնք ընդդիմությանը զգալի առավելություն են տալիս, գործող նախագահին մոտ կանգնած աղբյուրները կարծում են, որ Էրդողանը/ԱԶԿ-ն մեծ հավանականությամբ կհաղթի, թեկուզ միայն այն պատճառով, որ նախագահի համար խաղադրույքները շատ մեծ են: Ընտրություններում երրորդ հաղթանակը, որպես նախագահ երկրորդը, կամրապնդի կենտրոնացված իշխանության՝ առանց զսպումների եւ հակակշիռների ժողովրդավարության, պետական քաղաքականության մեջ կրոնի հաճախակի հիշատակումների եւ վճռական արտաքին քաղաքականության նկատմամբ նրա նախապատվությունը: Բացի այդ, 2023 թվականի հունիսի հաղթանակը նրա ընդհանուր նախագահական պաշտոնավարումը կհասցնի մինչեւ տասնչորս տարվա՝ տասներեքուկես տարի վարչապետ լինելուց հետո, եւ թույլ կտա նրան 2023 թվականի հոկտեմբերին նախագահել Թուրքիայի Հանրապետության հարյուրամյակի տոնակատարությունը: Էրդողանի հետեւորդների շրջանում այս իրադարձությունը կբարձրացնի վերջինիս կարգավիճակը Մուստաֆա Քեմալ Աթաթուրքի մակարդակին, ով իշխանության ղեկին էր 1923-1938 թվականներին։
Այս սցենարում, ամենայն հավանականությամբ, արեւմտյան երկրները բախվելու են ավելի ագրեսիվ արտաքին եւ ռազմական քաղաքականության, այդ թվում՝ Հունաստանի, Կիպրոսի եւ աֆրիկյան երկրների նկատմամբ: Նրանք նաեւ կբախվեն ՆԱՏՕ-ի ներսում աճող դժվարությունների եւ ԵՄ-ի հետ շարունակվող լարվածության հետ: Կարեւոր է նշել, որ Ռուսաստանի հետ Թուրքիայի երկիմաստ հարաբերությունները եւ Ս-400 համակարգի տեղակայումը, եթե այն մինչ այդ չդադարեցվի, Թուրքիայի արեւմտյան գործընկերների համար հիմնական բացասական գործոնները կլինեն։ Այս սցենարում զգուշությունը եւ զսպումը ԵՄ-ի համար առանցքային բառեր կարող են լինել:
«Դարաշրջանի ավարտ»
Ըստ այս վարկածի՝ քվեարկությամբ կհաստատվի ընդդիմադիր կոալիցիայի կանխատեսվող հաղթանակը, ԱԶԿ- ԱՇԿ կոալիցիան խորհրդարանում փոքրամասնություն կդառնա, Էրդողանը կհեռանա նախագահի պաշտոնից, տնտեսական քաղաքականությունը զգալիորեն կվերափոխվի, եւ խորհրդարանական համակարգի վերականգնման համար սահմանադրական բարեփոխում կնախաձեռնվի:
Այս սցենարը դիտարկելիս պետք է ուշադրություն դարձնել, որ նախկինում Էրդողանին հաջողվել է հերքել ընտրական ծայրահեղ անբարենպաստ հեռանկարները՝ նման նրանց, որոնք կանխատեսում են հարցումները։ Դա տեղի է ունեցել, օրինակ, 2015 թվականի հունիսին եւ նոյեմբերին ընտրությունների երկու փուլերի միջեւ։
Որոշ վերլուծաբաններ կանխատեսում են, որ «Էրդողանի դարաշրջանը մոտենում է ավարտին»։ Ենթադրվում է, որ այս սցենարը կնշանավորի Անկարայի վերջին տարիների ապակառուցողական քաղաքականության վերջը: Նոր ռեժիմի տոնայնությունը, հավանաբար, կլինի ավելի չափավոր։ Բայց վտանգավոր կլիներ խաղադրույք կատարել ներկայիս քաղաքականության ամբողջական փոփոխության վրա, էլ չասած Ռուսաստանի հետ հստակ խզման մասին այն պարզ պատճառով, որ այս քաղաքականության հիմնական գործոնները դեռ կպահպանվեն՝ հակաարեւմտյան տրամադրությունները կմնան, իսկ Ռուսաստանը թույլ չի տա, որ պարզապես նոր վարչակազմի իշխանության գալու պատճառով Թուրքիայի հետ բազմաթիվ պայմանագրերով ամրագրված իր ռազմավարական ձեռքբերումները խափանվեն։
Այս սցենարի դեպքում կպահանջվի ԵՄ-ի կողմից ինտենսիվ դիվանագիտական փոխգործակցություն:
«Անսպասելի սցենարներ»
Հաշվի առնելով այսօրվա քաղաքական դաշտում առկա լարվածությունը եւ Էրդողանի կողմից իշխանության կորստի հետ կապված մտավախությունները, հնարավոր է, մի շարք անսպասելի իրադարձություններ տեղի ունենան:
Ընտրությունները կարող են հետաձգվել մի քանի ամսով, որպեսզի գործող նախագահը կարողանա նախագահել հարյուրամյակի տոնակատարությունների ժամանակ, թեեւ գործող օրենսդրությունը թույլ չի տալիս հետաձգել դրանք, եթե երկիրը պատերազմի մեջ չէ:
Մեկ այլ անորոշություն կարող է կապված լինել Թուրքիայի շրջակայքում անվտանգության իրադարձությունների զարգացման հետ՝ Սիրիայում Ռուսաստանի հետ առճակատումը, Ուկրաինայում պատերազմի բռնկումը, լարվածությունը Սեւ ծովում, Մոսկվային եւ Անկարային միմյանց դեմ հանելը կամ Ռուսաստանի միջամտությունը Ս-400 հրթիռային համակարգի գործողություններին։
Լարված ներքաղաքական բանավեճերը կարող են նաեւ ավարտվել ԱԶԿ-ի եւ ԺԴԿ-ի միջեւ պառակտմամբ, որի հետևանքով, ըստ ընթացիկ հարցումների, առաջինը կունենա մոտ 30 տոկոս ձայն, իսկ նախագահական ընտրություններում Էրդողանի հաղթանակը անհնար կդառնա:
Վերջապես, ավելի իրատեսական սցենարի դեպքում նախագահական մրցավազքը կհանգեցնի Գերագույն ընտրական խորհրդում դատավարության, որն ինքնին կավարտվի ընտրությունների չեղարկումով եւ կարճաժամկետ կրկնությամբ՝ որպես գործող նախագահի հաջողության հնարավորությունները մեծացնելու վերջնական փորձ: Այս ընթացակարգը կարող է տեւել ավելի քան չորս ամիս՝ նախատեսված 2023 թվականի հունիսին քվեարկության եւ 2023 թվականի հոկտեմբերին հարյուրամյակի տոնակատարությունների միջեւ ընկած ժամանակահատվածում:
Այս բոլոր սցենարներում Թուրքիայի արեւմտյան գործընկերները կբախվեն բազմաթիվ անորոշությունների, տնտեսական եւ ֆինանսական ռիսկերի եւ միջազգային լարվածության սրման: Երկրի ներսում ընտրողների մեծամասնությունը, որը կարծում է, որ իրենց ընտրությունը, ի վերջո, կանտեսվի կամ բացահայտորեն կմերժվի, կարող է լուրջ հիասթափություն ապրել, այդ թվում՝ ԱԶԿ-ի ընտրողները: Սա առաջին նման դեպքը չի լինի, բայց, ի տարբերություն 2018-ի նախագահական ընտրությունների, բոլոր սոցհարցումները ընթանում են նույն ուղղությամբ, եւ ընդդիմությունը դեռ ամուր համախմբված է՝ հօգուտ նախագահի փոփոխության եւ խորհրդարանական ժողովրդավարության վերադարձի։
ԵՄ-ն պետք է զգույշ պատրաստվի նման անսպասելի սցենարների, հատկապես այն պատճառով, որ դրանցից որոշները անվտանգության եւ արտաքին քաղաքականության լուրջ հարթակ կարող են ունենալ»:
