Քանի դեռ Ռուսաստանն ավելի ու ավելի խորն է խրվում ուկրաինական ճահճի մեջ, Կրեմլը կորցնում է միջնորդի ռազմական ու դիվանագիտական հնարավորությունները Հայաստանի եւ Ադրբեջանի միջեւ ձգձգվող հակամարտության մեջ, եւ Բայդենի վարչակազմը ձգտում է լրացնել այդ բացը, գրում է Դեւիդ Իգնատիուսը Washington Post-ի հոդվածում։
«Ազգային անվտանգության հարցերով խորհրդական Ջեյք Սալիվանն այս շաբաթ, ինչպես իրենք են անվանել, «ուղիղ եւ կառուցողական բանակցություններ» է անցկացրել Հայաստանի եւ Ադրբեջանի իր գործընկերների՝ Արմեն Գրիգորյանի եւ Հիքմեթ Հաջիեւի հետ։ Հանդիպմանը հաջորդել են Պետդեպարտամենտի կովկասյան տարածաշրջանի հարցերով ավագ խորհրդական Ֆիլիպ Ռիկերի միջնորդական ջանքերը: Վաշինգտոնում Հայաստանի դեսպան Լիլիթ Մակունցի խոսքով, Սպիտակ տանը կայացած հանդիպումը պատրաստել է «ճանապարհային քարտեզ» երկու երկրների միջեւ հետագա խաղաղ բանակցությունների համար։ Հաջորդ քայլը, նրա խոսքով, կլինի հոկտեմբերի սկզբին Ժնեւում երկու երկրների արտգործնախարարների հանդիպումը, որին կմիանան Ռիկերը եւ Եվրամիության դիվանագետը: Մակունցի խոսքով՝ բանակցությունները «ԱՄՆ-ի հետ սերտ համագործակցության վկայությունն են»։
Հայաստանն ու Ադրբեջանը մի շարք դաժան մարտեր են մղել Լեռնային Ղարաբաղի վիճելի տարածաշրջանի համար։ Ադրբեջանը տարածք է կորցրել 1994 թվականի պատերազմում, սակայն 2020 թվականին ծանր մարտերից հետո վերականգնել է հսկայական տարածքների վերահսկողությունը։ Նույն տարվա նոյեմբերին Ռուսաստանը պայմանավորվել է հրադադարի եւ հետագա խաղաղ բանակցությունների մասին։ Սակայն Մոսկվան դրանից հետո չի կարողացել զսպել հակամարտությունը: Այս ամիս Ադրբեջանը ներխուժեց Հայաստան՝ բացելով հերթական արյունալի փուլը։ Կովկասում խաղաղության հասնելու Ռուսաստանի ձախողումը կարող է լինել ամենավառ նշանն այն բանի, թե ինչպես է Ուկրաինայում պատերազմը թուլացրել իր սահմանների վերաբերյալ որոշումներ կայացնելու Մոսկվայի կարողությունը: Ռուս զինվորականները չեն կարողացել կատարել խոստացված խաղաղապահական դերը Հայաստանի եւ Ադրբեջանի միջեւ։
Եվ ռուսական դիվանագիտական ջանքերին այժմ երկու կողմերն էլ չեն վստահում: Մոսկվան նմանատիպ խնդիրներ ունի իր շրջագծի այլ վայրերում: Շվեդիան եւ Ֆինլանդիան հրաժարվել են չեզոքությունից եւ ՆԱՏՕ-ին անդամակցելու կուրս են սկսել: Ղազախստանի նախագահը Ուկրաինայի պատերազմն անվանել է «անհույս իրավիճակ» եւ բացել է սահմանը նախագահ Վլադիմիր Պուտինի ռազմական մոբիլիզացիայից փախած ռուսաստանցիների համար։ Այս ամառ Ղրղըզստանը եւ Տաջիկստանը ողջունել են ԱՄՆ Կենտրոնական հրամանատարության ղեկավար, գեներալ Մայքլ Էրիկ Կուրիլայի այցերը՝ չնայած Ռուսաստանի առարկություններին: Հետխորհրդային «կայսրությունը» նկատելիորեն ճաքեր է տալիս։ Ռուսաստանի խառնաշփոթը կարծես թե դրդում է Հայաստանին ավելի սերտ համագործակցել ԱՄՆ-ի հետ: Հայերը, շրջապատված թշնամական հարեւաններով, երկար ժամանակ պաշտպանություն են փնտրում Մոսկվայից՝ չնայած իրենց երկրի ժողովրդավարական, արեւմտամետ քաղաքական կողմնորոշմանը: Այս ամիս Ադրբեջանի հարձակման ժամանակ Հայաստանը հրատապ օգնություն խնդրեց Հավաքական անվտանգության պայմանագրի կազմակերպությունից, որը ՆԱՏՕ-ի նման տարածաշրջանային դաշինք ստեղծելու Մոսկվայի փորձն է:
Բայց ՀԱՊԿ-ը ոչինչ չարեց. Հայաստանի Անվտանգության խորհրդի քարտուղար Գրիգորյանը հարցազրույցում բացատրել է այս շաբաթ Վաշինգտոն կատարած իր այցի նպատակը. «Ես այստեղ եմ, որպեսզի քննարկեմ, թե ինչպես կարող ենք ամրապնդել հայ-ամերիկյան հարաբերությունները»: Նրա խոսքով, պոտենցիալ համագործակցության ոլորտները ներառում են անվտանգությունը, էներգետիկան, դիվանագիտությունը եւ տնտեսական հարաբերությունները: Հարաբերությունների հիմքը լինելու է «ժողովրդավարությունն ամրապնդող ժողովրդավարությունը»։ Դեռեւս պարզ չէ, թե արդյոք հայ-ամերիկյան ընդլայնվող հարաբերությունները կտարածվեն ռազմական համագործակցության վրա: Սեպտեմբերին Հայաստանի պաշտպանության նախարարն այցելել է Պենտագոն։ Հայաստանին անհրաժեշտ է ավելի լավ պատրաստվածություն եւ տեխնիկա իր զինված ուժերի համար, որոնք մեծ կորուստներ ունեցան Ադրբեջանի հետ վերջին պատերազմում։ Սակայն ԱՄՆ ռազմական օգնության տեսանելի նշաններ չկան:
Հայ-ամերիկյան հարաբերությունների բարելավման կատալիզատորը սեպտեմբերի 17-ին ԱՄՆ Ներկայացուցիչների պալատի խոսնակ Նենսի Փելոսիի այցն էր Երեւան, որը տեղի ունեցավ Ադրբեջանի հարձակումից անմիջապես հետո: Գրիգորյանն ասել է, որ Փելոսիի այցը դադարեցրեց հետագա սրումը։ «Այս այցը հույս է տալիս, որ Հայաստանը միայնակ չէ իր պայքարում»,- ասել է նա։ Փոփոխությունների փոքր ակնարկներ կան նաեւ Թուրքիայի հետ Հայաստանի հարաբերությունների կարեւոր հարցում։ Անկարան շարունակում է ժխտել 1915 թվականի օսմանյան ցեղասպանությունը՝ հայոց պատմության ամենամռայլ իրադարձությունը։ Սակայն Գրիգորյանն ասել է, որ Անկարայի հետ «կարգավորման» քննարկումները սկսվել են, եւ երկու երկրների ղեկավարները սկզբունքորեն համաձայնել են բացել իրենց սահմանները տարանցման համար, սկզբում երրորդ երկրների քաղաքացիների համար: «Մենք ակնկալում ենք, որ դա տեղի կունենա որքան հնարավոր է շուտ»,- սահմանի բացման մասին ասել է Գրիգորյանը։ Բայց, ինչպես միշտ, նման դիվանագիտական գամբիտներում, սատանան մանրուքների մեջ է թաքնված»։
