Հայաստանում Բրազիլիայի արտակարգ եւ լիազոր դեսպան Էդսոն Մարինյո Դուարտե Մոնտեյրոն ավելի քան մեկ տարի է, ինչ մեր երկրում է(2013թ.-ի հունիսի 22-ից): Բրազիլացի դիվանագետը NEWS.am-ի թղթակցի հետ կիսել է իր պատկերացումները երկու երկրների միջեւ հարաբերությունների արդի մակարադկի վերաբերյալ, ինչպես նաեւ բրազիլիական մշակույթի հետաքրքիր մանրամասներ է բացահայտել:
Ի՞նչ տպավորություն ունեք Հայաստանում ստեղծված իրավիճակի վերաբերյալ:
Երբ ես ժամանեցի Հայաստան, ամառ էր, փողոցները լի էին մարդկանցով, ծառերը գեղեցիկ էին, ես նայեցի քաղաքի դիզայնին, որն ինձ շատ տպավորեց. ամենն ինձ հիշեցնում էր մեր մայրաքաղաքի մասին: Ես հասկացա, որ Երեւանը թանգարանների, հուշարձանների երկիր է, համոզվեցի, որ հետաքրքիր հնարավորություն է տրվել ոչ միայն աշխատանքի, այլ նաեւ կենսակերպի բնագավառու: Ես հասկացա, թե ինչ հարուստ պատմություն ունեք, որքան իրադարձություններ են տեղի ունեցել տարածաշրջանում կամ դրա շուրջ: Իհարկե, ես հարգում եմ ձեզ ձեր բազմաթիվ ձեռքբերումների համար: Երեւանում ես առաջմղիչ ուժ զգացի սովորելու ունակության շնորհիվ՝ սա այն է, ինչը, կարծում եմ, շատ դիվանագետներ են սիրում: Բրազիլիայում, իհարկե, կան հայկական ծագմամբ մարդիկ: Ես չորս գործընկեր ունեմ, որոնք ազգությամբ հայ են. նրանք բոլորը դեսպաններ են: Նրանք բարձր որակավորում ունեին, տաղանդավոր էին եւ շատ էին աշխատում: Նրանցից մեկի անունը Ադեմար Բահադյան էր, մեր ուսուցիչն էր Դիվանագիտական դպրոցում: Նա Իտալիայում Բրազիլիայի դեսպանն էր: Սերխիո Թութիկյանը Բրազիլիայի դեսպանն էր Իրանում: Ռեժիս Ասլանյանը Բրազիլիայիա ներկայացուցիչն էր Ուրուգվայում գործող Լատինաամերիկյան ինդուստրիալ զարգացման միավորումում: Նա առեւտրական հարաբերությունների մասնագետ էր: Իսկ Սարգիս Կարմիրյանը Բրազիլիայի արտգործնախարարությունում Միջին Արեւելքի գործերով վարչության տնօրենն էր: Այժմ նա առեւտրական հարաբերությունների մասնագետ է:
Ձեր կարծիքով՝ ինչպե՞ս կարող է Հայաստանը դառնալ երկիր, որը գրավիչ կլինի ներդրումների համար: Կարո՞ղ է արդյոք Բրազիլիայի օրինակն օգտակար լինել Հայաստանի համար:
Ես ժամանման առաջին օրերից մտածել եմ այդ հարցի շուրջ, քանի որ իմ աշխատանքը կայանում է երկրի ուսումնասիրման գործում: Ներդրումների գրավման հարցն արդեն քննարկվել է Բրազիլիայում, Արգենտինայում, Չինաստանում: Մենք, իհարկե, գիտենք, որ որոշ պայմաններ են հարկավոր. առաջինը՝ շուկան: Օրինակ, այնպիսի երկրում, ինչպես Չինաստանն է, յուրաքանչյուրն է ցանկանում ներդնել: Հայաստանն այդպիսի շուկա չի հանդիսանում, Բրազիլիան մեջտեղում է: Սակայն կա մեկ այլ գործոն. Բրազիլիայի շուկան երբեք չի բավականացրել մեր տնտեսական գործունեության համար. մենք կարող ենք արտադրել ավելին, քան պահանջում է բրազիլիական շուկան, ուստի 1970-ական թթ.-ին սկսեցին արտահանել արտադրանքը: Եվ սա Բրազիլիայի տնտեսական զարգացմանը նպաստող լծակներից մեկը դարձավ: Ես գիտեմ, որ Հայաստանը նույնպես նման ջանքեր է գործադրում: Ձեր դեպքում կարող եք ապրանքներն արտահանել Ռուսաստան, եվրոպական երկրներ: Մենք որոշեցինք, որ կարող ենք գնալ ամենուր, նույնիսկ Ասիա: Կամաց-կամաց հնարավորություններ ստեղծվեցին: Իրացման միջոցների տեսակետից մենք շատ ենք ներդրել փոքր եւ միջին ընկերություններում: Հայաստանն արդեն վարվում է այդպես: Սակայն, լինելով ոչ բավարար տեղեկացված այն մասին, թե ինչ է կատարվում, կարծում եմ, պետք է հնարավոր ամեն ինչ անել ընկերությունների խրախուսման համար:
Սակայն տնտեսությունը միայն տնտեսական փաստեր չեն, կա անհրաժեշտություն ապահովել համապատասխան միջավայր, եւ այստեղ, կարծում եմ, մրցակցությունը բարդ հարց է օտար ընկերությունների համար: Այսինքն, հնարավոր է, գերակայում են տեղական շահերը, եւ օտար ներդրողները զգուշանում են դրանից: Վախենում եմ, որ որոշ բնագավառներում կա որոշակի գերակայություն. կարող ենք կոչել կամ մոնոպոլիա կամ օլիգոպոլիա: Բրազիլիայում մենք աշխատում ենք օտար ներդրողների հետ շատ բաց: Բրազիլիան եւս մեկ քայլ է կատարել, որը Հայաստանն այժմ է փորձում կատարել. եթե քո շուկան այդքան էլ մեծ չէ, այն մեծ դարձրու քո անդամակցության եւ այլ երկրների հետ ինտեգրացման շնորհիվ: Բրազիլիան ՄԵՐԿՈՍՈւՐ կազմակերպության մաս է կազմում, որը հիմնել է Արգենտինայի, Ուրուգվայի եւ Պարագվայի հետ միաին: Այժմ նույնն անում եք դուք Մաքսային միության անդամակցությամբ, որի շնորհիվ շատ ընկերություններ, հնարավոր է, ներդրումներ կատարեն Հայաստանում:
Ինչպե՞ս եք գնահատում Հայաստանի եւ Բրազիլիայի միջեւ տնտեսական փոխազդեցության մակարդակը: Ի՞նչ ազդեցություն կունենա Հայաստանի սպասելի անդամակցությունը Մաքսային Միությանն այդ հարաբերությունների վրա:
Հայաստանի եւ Բրազիլիայի միջեւ առեւտուրն այնքան էլ զարգացած չէ, ինչպես հարեւան երկրների հետ, սակայն այն մեծացել է: Այլ խնդիր է, որ տնտեսական փոխազդեցությունը տարբերակված չէ. մենք Հայաստան հիմնականում արտահանում ենք միս, իսկ Հայաստանից՝ տեքստիլ արտադրանք, երբեմն սարքավորումներ, սակայն նույնպես սահմանափակ ծավալով: Ուստի մենք ցանկանում ենք բարձրացնել առեւտրի մակարդակը, սակայն դա չի կարող իրականացվել միայն բրազիլիական կողմի ջանքերով, հարկավոր են երկկողմանի ջանքեր, քանի որ, չնայած տրանսպորտային սահմանափակումների, հնավարո էր իրականանցել: Իմ հաղորդագրությունը հետեւյալն է՝ կիրառեք այն, ինչ ունեք, ինչպես օրինակ հայկական համայնքը: Սան-Պաուլուում հայկական համայնքը բաղկացած է 25 հազար մարդուց, շատերը գործարարներ են. հարկավոր է սերտ կապեր հաստատել այդ մարդկանց հետ: Հայաստանում շատ տաղանդավոր երիտասարդներ տիրապետում են ՏՏ գիտելիքների, եւ այստեղ նույնպես Բրազիլիայի հետ համագործակցության հեռանկարներ են երեւում, ինչպես նաեւ գյուղատնտեսության, առողջապահության, սոցիալական ծրագրերի իրականացման բնագավառներում: ինչ վերաբերում է իրավիճակին Հայաստանի ՄՄ անդամակցությունից հետո, ապա ես չեմ անհանգստանում եւ չեմ կարծում, որ Բրազիլիան կարող է բացառվել Հայաստանի հետ փոխազդեցությունից:
Սեպտեմբերի 7-ին Բրազիլիան տոնում է Անկախության օրը: Երեւանում որեւէ միջոցառում ծրագրո՞ւմ եք:
Այո, մենք այդ տոնը նշելու մեր ավանդույթներն ունենք: Երեւանում պաշտոնական ընդունելություն է կազմակերպվելու, ես բրազիլացիներին հրավիրելու կարիք չունեմ, նրանք մեխանիկորեն հրավիրված են: Երեւանում նրանց թիվը, բարեբախտաբար, այնքան էլ շատ չէ (ժպտում է): Մենք միշտ ձգտում ենք բացի համընդհանուր միջոցառումներից, նշել տոները, նաեւ մշակութային ինչ-որ բան կազմակերպել: Անցյալ տարի մենք կապոեյրու էինք կազմակերպել. այդ նման է շոուի, բրազիլական մշակույթի արտահայտման ձեւ է: Երեւանում արդեն երկու խումբ կա, եւ այս տարի ծրագրում ենք հրավիրել նրանց: Այս բոլոր միջոցառումներն անցկացվելու են սեպտեմբերի 9-ին:
Ո՞րն է Ձեր նախընտրած ուտեստը: Հայկական խոհանոցը սիրո՞ւմ եք: Ես սիրում են հայկական խոհանոցը:
Հայկական բոլոր ուտեստների անունները չգիտեմ, բայց բոլոր այն ուտեստները, որ փորձել եմ, ինձ դուր են եկել: Ես միշտ հիշում են այն օրը, երբ ուղեւորվի Աբովյան քաղաք, ինչպես նաեւ Գյումրի, որտեղ կարելի էր խորոված թարմ ձուկ ուտել, եւ այդ հիասքանչ էր: Ես ձկնեղենի սիրահար եմ, ծովի մոտ եմ մեծացել: Ես արդեն փորձել եմ Էջմիածնի քյուֆթան, այն հրաշալի էր, ինչպես նաեւ տոլմա: Հայկական պանիրը նույնպես հրաշալի համ ունի, սակայն յուրահատուկ համ ունեն Հայաստանի թարմ մրգերն ու բանջարեղենը: Չգիտեմ՝ ինչպես կարելի է անել, որ դրանք արտահանեք Բրազիլիա: Ես շատ եմ սիրում հայկական ծիրանը, դեղձը, նուռը, ինչպես նաեւ թարմ հյութերը: Հետո ես այստեղ Բրազիլիայից ներմուծված լայմ գտա, որից բրազիլական հայտնի կայպիրինյա ըմպելիքն են պատրաստում:
Երեւանում եւ առհասարակ Հայաստանում սիրելի վայրեր ունե՞ք:
Ես Հայաստանի բոլոր գեղեցիկ վայրերում չեմ եղել: Դեռեւս չեմ եղել Տաթեւում, բայց այցելել եմ Կապան: Երեւանում իմ ամենից սիրելի վայրը Կասկադի շրջակա այգին է: Կիրակի օրերին շատ եմ սիրում այնտեղ զբոսնել, սիրում են նաեւ Ազատության հրապարակի շրջակա այգիները: Ես պարզապես զարմացած եմ մայրաքաղաքի անվտանգության մակարդակից, որտեղ կանայք ու երեխաները կարող են երեկոյան ժամերին հանգիստ զբոսնել: Ես ինձ լավ եմ զգում Սեւանում, որտեղ նայում եմ լճին եւ հիշում իմ հայրենիքը:
