Հայոց ցեղասպանության ճանաչման հարցը Թուրքիայի համար դարձել է յուրօրինակ «լակմուսի թեստ» Թուրքիայի ժողովրդավարացման, մարդու իրավունքների ճանաչման եւ հարգման, Թուրքիայի եվրոպականացման ճանապարհին: Նման համոզմունք է հայտնում Եվրոպական Միությունում Հայաստանի Հանրապետության առաքելության ղեկավար, դեսպան Թաթուլ Մարգարյանը` «Արմենպրես»-ին տված բացառիկ հարցազրույցում:
Պարոն դեսպան, ապրիլի 15¬ին Եվրոպական Խոորհրդարանը գրեթե միաձայն ընդունեց Հայոց ցեղասպանության 100¬ամյա տարելիցին նվիրված բանաձեւ: Հայաստանի հասարակությունը եւ ամբողջ հայությունը, բնականաբար, խորը երախտագիտությամբ ընդունեցին նախեւառաջ անմեղ զոհերի հիշատակը ոգեկոչելու հանգամանքը եւ ցեղասպանությունը ճանաչելու Թուրքիային ուղղված կոչը: Միջազգային ամենաառաջատար լրատվամիջոցները վերջին օրերին լայնորեն անրադարձան այս իրադարձությանը: Որպես ԵՄ¬ում ՀՀ առաքելության ղեկավար, որն է Ձեր կարծիքով այս բանաձեւի ընդունման կարեւորությունը` հաշվի առնելով, որ 1987թ. արդեն նման բանաձեւ ընդունվել էր:
Միանգամայն իրավացի եք: 1987թ. Եվրոպական Խորհրդարանն ընդունել է նման բանաձեւ: Այնուհադերձ, մի շարք գործոններ խիստ էական են դարձնում նոր բանաձեւի ընդունման հանգամանքը: Նշեմ մի քանիսը միայն: 1987թվականից անցել է մոտ երեք տասնամյակ: Դա հսկայական ժամանակ է միջազգային հարաբերություններում, մանավանդ` ներկա փուլում, որին բնորոշ է իրադարձությունների սրընթաց զարգացումը եւ իրողությունների ու խնդիրների զգալի փոփոխությունը:
Նախկին բանաձեւն ընդունվել էր բոլորովին այլ պատմական ժամանակաշրջանում եւ անգամ այլ աշխարհակարգի պայմաններում` սառը պատերազմյան համատեքստում: Վիթխարի փոփոխություններ են տեղի ունեցել, որոնք ուղղակիորեն առնչվում են նաեւ հայկական հարցին, նշեմ միայն մեկը` անկախ Հայաստանի Հանրապետության գոյությունը: Այս ընթացքում լուրջ տրանսֆորմացիայի է ենթարկվել ինքը` Եվրոպական Խորհրդարանը, ողջ Եվրոպական Միությունը, որոնք ներկայումս ներկայացնում են գրեթե կրկնակի անգամ ավելի անդամ¬պետություն, քան 1987թ., հսկայական չափով փոխվել է, նրանց տեղն ու դերը միջազգային հարաբերությունների համակարգում: 100-ամյակն ինքնին կարեւոր էր դարձնում Եվրոպական համայնքի կողմից հայկական հարցով Թուրքիային ուղղված քաղաքական ուղերձի վերահաստատումը: Այն նաեւ առիթ էր վերագնահատելու եւ արդիականացնելու 1987թ. բանաձեւը, համապատասխանեցնելու այն ներկա իրողություններին, զարգացումներին, ըմբռնումներին եւ ընկալումներին:
Ո՞րն է այս երկու բանաձեւերի բուն տեքստային կամ դրանցում քաղաքական ուղերձների եւ շեշտադրումների տարբերությունը:
1987թ. բանաձեւը առաջիններից էր, որ ճանաչում եւ դատապարտում էր Հայոց ցեղասպանությունը եւ այն բավականին լուրջ փաստաթուղթ եւ նվաճում էր: Այն առավելապես բանաձեւ էր հայկական հարցի մասին, Թուրքիայի հայկական փոքրամասնության եւ թուրքական պետության հարաբերությունների մասին: Այս օրերին բոլոր մեկնաբանություններում միանշանակ գնահատվել է, որ նոր բանաձեւը պարզապես պատմական ճշմարտության վերհանմամբ կամ հարցի բարոյական կողմի շեշտադրմամբ չի բավարարվում եւ պարունակում է խիստ հստակ, հասեագրված եւ այսօրեական քաղաքական ուղերձներ` ուղղված Թուքրային: Խիստ էական է, որ այս բանաձեւի նախագիծը նշված ուղերձներով հանդերձ առաջադրվել է Եվրոպական Խորհրդարանի բոլոր քաղաքական կուսակցությունների կողմից համատեղ: 28 անդամ¬պետություն եւ շուրջ 500 միլիոն բնակչություն ներկայացնող Եվրոպական Խորհրդարանը` Օսմանյան կայսրությունում հայերի դեմ իրականացված գործողությունները բնորոշում է որպես ՄԱԿ¬ի կոնվենցիայի դրույթներին համապատասխանող ցեղասպանություն, դատապարտում է մարդկության դեմ հանցագործությունների ժխտման փորձերը, հարգանքի տուրք է մատուցում մեկ ու կես միլիոն անմեղ զոհերի հիշատակին, ինչպես նաեւ Եվրոպական համերաշխության եւ արդարության ոգուն համապատասխան միանում է Հայոց ցեղասպանության 100¬րդ տարելիցի ոգեկոչմանը եւ կոչ անում Եվրոպական հանձնաժողովին ու Եվրոպական խորհրդին հետեւել իր օրինակին:
Այն կոչ է անում Թուրքիային օգտագործել Հայոց ցեղասպանության 100¬րդ տարելիցի առիթը՝ առերեսվել իր պատմությանը, ճանաչել Հայոց Ցեղասպանությունը եւ դրանով ճանապարհ հարթել հայ եւ թուրք ժողովուրդների իրական հաշտեցման համար։ Հատկանշական է, որ բանաձեւում ամրագրվում է Հայոց ցեղասպանությունը ճանաչող ԵՄ անդամ եւ այլ երկրների խորհրդարանների թվի աճը: Շեշտվում է անցյալի հիշողությունների պահպանման կարեւորությունը եւ ընդգծվում է, որ առանց ճշմարտության եւ հիշատակման հնարավոր չէ հասնել հաշտեցման: Նոր փաստաթուղթն ինչպես տեսնում եք, բոլորովին այլ բնույթ եւ ուղվածություն ունի, արտացոլում է ներկա քաղաքական իրողությունները եւ չի կրկնում 1987թ. բանաձեւի մի շարք կետեր:
Պարոն դեսպան, կարծիք հնչեց, որ լավ կլիներ չհիշատակվեին հայ¬թուրքական արձանագրությունները: Ի՞նչ կասեիք այս մասին:
Գաղտնիք չէ, որ թուրքական կողմը, չվավերացնելով հանդերձ, փորձում էր օգտագործել արձանագրությունների գոյության փաստը կանխելու Հայոց ցեղասպանությունը ճանաչող բանաձեւերի ընդունումը: Իհարկե սա եւ մեր դիվանագետներից, եւ մեր համայքային կազմակերպություններից լրացուցիչ ջանքեր էր պահանջում դա թույլ չտալու համար: Այս փաստաթուղթը հղում է կատարում արձանագրություններին, բայց եւ հստակ կոչ է անում Թուրքիային` ճանաչելու Հայոց ցեղասպանությունը: Այս բանաձեւի ընդունումը ցույց տվեց, որ անգամ նույն բանաձեւում արձանագությունների հիշատակումը չի ազատում Թուրքիային Հայոց ցեղասպանությունը ճանաչելու հրամայականից: Եվ սա ոչ միայն հայկական կողմի, այլեւ Եվրոպական Խորհրդարանի ընկալում է:
Պարոն դեսպան, ինչպե՞ս եք պատկերացնում Թուրքիայի հետագա քայլերը:
Թուրքիայի ներկա քայլերը և արձագանքները վերջին զարգացումներին, մեղմ ասած, ադեկվատ չեն: Թուրքիան կամ ինքը պետք է կարողանա այս հարցերը լուծել Հայաստանի և հայության հետ քաղաքակիրթ երկկողմ երկխոսության ճանապարհով կամ կշարունակի հանդիպել մեր և միջազգային հանրության հետևողական և ծավալվող ճնշմանը: Երրորդ տարբերակ չկա: Իսկ ընդհանրապես Հայոց ցեղասպանության ճանաչման հարցը Թուրքիայի համար դարձել է յուրօրինակ «լակմուսի թեստ» Թուրքիայի ժողովրդավարացման, մարդու իրավունքների ճանաչման և հարգման, Թուրքիայի եվրոպականացման ճանապարհին: Իսկ նման կարգի խորքային և համապարփակ բարեփոխումները սովորաբար նախաձեռնվում են կամ տվյալ երկրի իշխանության, կամ հասարակության և կամ միջազգային հանրության կողմից: Տվյալ պարագայում Թուրքիայի իշխանությունները ցավալիորեն առաջնորդող դերում չեն:
