Գամմա բռնկումների ժամանակ արտադրվող լույսի առյուծի բաժինն առաջանում է ոչ թե մահացող աստղի խորը շերտերում, այլ դրա արտաքին թաղանթում, ֆոտոոլորտում: Սա գիտնականներին մոտեցնում է Տիեզերքում ամենահզոր պայթյունների առաջանալու գաղտնիքի լուծմանը, նշված է Nature Communications ամսագրում հրապարակված հոդվածում:
«Չնայած մենք հասկացել ենք, թե որտեղ են ծնվում լույսի մասնիկները, բայց դեռեւս չենք հասկանում, թե ինչն է մահացող աստղի նյութին ստիպում հավաքվել նեղ փնջերի մեջ եւ զարգացնել մինչեւ մերձլուսային արագություններ: Մենք հույս ունենք, որ մեր հաշվարկները կօգնեն բացահայտել գամմա բռնկումների բնույթը»,- հայտարարել է Սայտամեի Առաջավոր հետազոտությունների կենտրոնից (RIKEN, Ճապոնիա) Հիրոտակա Իտոն:
Գամմա ճառագայթման բռնկումները, որ տիեզերական կատակլիզմների արձագանքն է՝ մի քանի վայրկյան կամ րոպե երկարությամբ, առաջին անգամ հայտնաբերվել են 1968 թվականին ամերիկյան արբանյակներով, որոնք նախատեսված էին խորհրդային միջուկային փորձարկումների գրանցման համար: Այսօր նման բռնկումները երկնակամարում տեղի են ունենում օրական մի քանի անգամ մեզանից շատ հեռու գալակտիկաներում:
Աստղագետներից շատերի կարծիքով՝ դրանք առաջանում են հատկապես խոշոր աստղերի պայթյունների ժամանակ եւ դրանց սեւ անցքերի վերափոխվելու առաջին փուլերում: Երբ այդպիսի աստղը մահանում է, դրանց առաջացրած սեւ անցքի կամ նեյտրոնային աստղի ձգման ուժն այնքան մեծ է, որ նախկին լուսատուի արտանետած մատերիայի քուլաները միանում են «օղաբլիթի» մեջ, որն արագ պտտվում է կենտրոնական օբյեկտի շուրջը:
Այս սկավառակի մի մասը կլանում է սեւ անցքը, իսկ մնացորդները տարածվում են մերձլուսային արագությամբ եւ արտաքին տարածք թափվում որպես մատերիայի նեղ փնջեր: Այս ընթացքում մահացող աստղի մատերիան այնքան էներգիա եւ լույս է ծնում, որքան Արեգակի կարգի աստղն արտադրում է իր ամբողջ կյանքի ընթացքում: Այն, թե այս պրոցեսը կոնկրետ ինչպես է տեղի ունենում, գիտնականներն առայժմ չգիտեն եւ վերջին 50 տարում վիճում են դրա էության շուրջ:
Իտոն եւ նրա գործընկերները մեծ քայլ են կատարել դեպի այս գաղտնիքի բացահայտումը՝ վերլուծելով, թե ինչպես է կառուցված տարբեր գամմա բռնկումների սպեկտրը, որոնք վերջին մի քանի տարիներին գրանցվել են «Ֆերմի» եւ Swift տիեզերական աստղադիտակներով:
Նրանք հայտնաբերել են, որ բռնկման պայծառությունը եւ հզորությունը որոշակի կերպով կախված են, թե նրա սպեկտրի որի մասի վրա է ընկնում ճառագայթման բարձրակետը: Այս հայտնագործությունը զգալիորեն նեղացրել է հնարավոր տեսությունների թիվը, որոնք նկարագրում են դրանց ծնունդի մեխանիզմները, եւ ճապոնացի աստղաֆիզիկոսներին թույլ է տվել դրանք ստուգել՝ օգտագործելով մահացող աստղի սուպերհամակարգչային մոդել:
