Ինչպես արեւի շողերն են արշալույսին զգուշորեն սահում երկնքում, այդպես էլ անշտապ եւ զգուշորեն նա բառեր է ընտրում՝ ասես փորձելով դրանց  համն  ու  գույնը։ Նա խոսում է հանգիստ եւ սահուն՝ նրբորեն զգալով պահի տրամադրությունը։

Փխրուն արտաքինի տակ թաքնված է ուժեղ եւ կազմակերպված բնավորություն՝ ձուլված ազնվությունից, բարեսրտությունից եւ բարոյական նորմերի կայունությունից։ Ոչ վերբալ հաղորդակցման մասնագետ, կոնֆլիկտաբան Արշալույս Մուշկամբարյանը վերջերս թողարկել է իր «Դրական մտքեր» գիրքը, որն ի սկզբանե գրվել էր անգլերեն։

Եվ ցավ, չարություն ու տառապանք ներծծած մեր բարդ ներկայում այն ցույց է տալիս, թե ինչպես փիլիսոփայորեն մոտենալ  մեզ  հետ կատարվող դեպքերին:

Հիշո՞ւմ եք, թե ինչպես ծնվեց այդ գրքի գաղափարը:

Հնդկաստանում էր: Ես նստած էի Պունե քաղաքից ոչ հեռու գտնվող համաժողովների կենտրոնի պատշգամբում եւ ինձ համար աննկատ սկսեցի Հայաստանի մասին մտածել, այն մասին, որ մեզ մոտ ամեն ինչ բարելավվում է, բայց միայն` արտաքինից: Այդ մտքից տխրեցի: Եվ մտածեցի, որ լավ կլիներ, եթե դրական մտքերով ինչ-որ գիրք լիներ: Մարդիկ կկարողանային առավոտյան թերթել դա եւ դրական նոտայով սկսել իրենց օրը:

Գրքում մի քանի տեղ հանդիպում է «լռություն» բառը: Դա այդքան կարեւո՞ր է ձեզ համար:

Այո: Ընդ որում ես նկատի ունեմ ներքին լռությունը` այն վիճակը, երբ կապվում ենք ինքներս մեզ հետ:

Այսօր շատ է խոսվում բնական պաշարները պահպանելու անհրաժեշտության մասին: Դուք էլ չեք շրջանցել այդ թեման: Ե՞րբ մտածեցիք դրա մասին:

Համաժողովների կենտրոնում, որ հիշատակեցի, երկար միջանցքներ կային: Լույսը հնարավոր էր միացնել միջանցքի սկզբում, իսկ անջատել` վերջում: Դա արված է էներգիա խնայելու համար: Կենտրոնի աշխատակիցները մշտապես հետեւում էին, որ այնտեղ գտնվողներն իրենց հետեւից անջատեն լույսը:

Մինչեւ այդ ուղեւորությունը, ես մտնում էի տուն ու ամենտեղ լույս էի միացնում` միջանցքում, խոհանոցում, ննջարանում: Բայց Հնդկաստանում լինելուց հետո ես սկսեցի մտորել բնության նկատմամբ իմ վերաբերմունքի մասին ու փոխել այն:

Հնդիկները, իմիջիայլոց, նաեւ ջրի ծախսին են հետեւում: Օրինակ` նախ օճառում են սպասքը, հետո նոր բացում են ջուրը: Ուշադրություն դարձրեք, թե մենք ինչպես ենք լվանում: Ջուրը բացում ենք, գնում ենք ինչ-որ տեղ, հեռախոսով խոսում, զուգահեռաբար ինչ-որ գործեր անում, իսկ ջուրը հոսում է …

Հնդկաստանը մե՞ծ դեր է խաղացել ձեր անհատականության ձեւավորման գործում:

Դա միակ երկիրն է, որտեղ ես իմ հարմարավետության գոտու սահմաններից անդին եմ գնացել: Ընդ որում, ինչքան ավելի հեռու էի գնում, այնքան ավելի շատ բան էի բացահայտում ինձ համար:

Եթե մի նախադասությամբ ասեք, հնդիկներն ինչո՞վ են գրավել ձեզ:

Չնայած շրջապատող դիսբալանսին՝ նրանց հաջողվում է հանգստություն պահպանել: Եվրոպացիներն այդպես չեն կարողանում:

Երբեւէ ցանկացե՞լ եք մեկնել Հայաստանից:

Այո, եւ մեկնել եմ: Ես մոտ 22 տարեկան էի, շատ էի ուզում ընդլայնել իմ մտահորիզոնը, նոր գիտելիքներ ձեռք բերել:

Իսկ որտե՞ղ գտաք այդ նոր գիտելիքները:

Ես Շվեդիայում եմ ապրել, Իտալիայում, Ֆրանսիայում, Շվեյցարիայում, եղել եմ Եվրոպայի գրեթե բոլոր երկրներում: Այս տարի ինձ բռնացրի այն մտքի վրա, որ այդ ուղեւորություններն ինձ այլեւս նախկին հաճույքը չեն պատճառում:

Հոգնե՞լ եք ճամպրուկային կյանքից:

Ավելի շուտ հետաքրքրությունն է կորել: Ինչ-որ պահի ես բավարարեցի մշտական շարժման իմ պահանջը, նորի, նախկինում անհայտ զգացողությունների պահանջը, իսկ հիմա ամաչում եմ ասել, բայց ինձ անհանգստացնում է, թե ինչքան ժամանակ եմ ստիպված լինելու անցկացնել ինքնաթիռում:

Հետաքրքիր է, որ արտասահմանում 8 տարի ապրելուց հետո որոշել եք Հայաստան վերադառնալ: Այստեղ ձեզ տա՞նն եք զգում:

Ոչ, այստեղ ինձ տանը չեմ զգում: Միգուցե դա կապված է նրա հետ, որ ես Հայաստանից դուրս եմ մեծացել:  Իսկ իմ որոշումը կարող եմ բացատրել միայն ներքին կանչով: Այն զգացողությամբ, որ ինչ-որ բան պիտի անեմ այստեղ:

Ձեզ ինչպե՞ս էիք զգում Ձեզ՝ նորից Երեւանում հայտնվելով:

Ինձ թվում էր, թե ոչ ոք ինձ չի հասկանում: Եվ որպես ակադեմիական ոլորտի ձգտող մարդ՝ սկսեցի ինքս ինձ հարց տալ, թե խնդիրն ի՞մ մեջ է, թե՞ ուրիշների: Պարզելու համար որոշեցի հետազոտություն անցկացնել:

… որը ձեզ օգնեց հասկանալ,

որ խնդիրն իմ մեջ չէ:

Ինչպե՞ս է կոչվում հետազոտությունը:

«Conflicts between migrants and local population. Case of Armenia» («Հիմնախնդիրներ միգրանտների եւ տեղի բնակչության միջեւ, Հայաստանի օրինակը»): Ես հարցազրույց էի վերցնում այն օտարերկրացիներից, որոնք երեք ամիս եւ ավելի ապրում էին Հայաստանում:

Ամենից շատ ինչի՞ց էին բողոքում արտասահմանցիները:

Հայերի նեղ մտածելակերպից:

Դա ինչպե՞ս է արտահայտվում:

Մենք չենք կարողանում ընդունել իրերի նկատմամբ այլընտրանքային հայացքը: «Գոյություն ունի սոսկ մի ճշմարտություն` մեր ճշմարտությունը: Դրանից բացի, ամեն ինչ աննորմալ եւ անբարոյական է»: Դա մեր մասին է: Եվ դա ճնշում է:

Ի հավելումն դրա, մենք անհանդուրժող ենք, նույնիսկ Սիրիայի եւ Իրանի հայերի հանդեպ: Եվ վերջապես, մենք արագ ենք դատում: Մենք հակված չենք մտածել, որ կյանքում ամեն մարդ ինչ-որ բանի դեմ պայքարում է եւ դա կանխորոշում է նրա պահվածքն ու արարքները:

Դուք ողորմություն տալի՞ս եք:

Տալիս եմ, բայց ոչ փող: Դեռ արտասահմանում ինձ մոտ սովորություն էր առաջացել պայուսակումս ինչ-որ բան պահելու` կոնֆետներ, բուլկի, թխվածքաբլիթ:

Ձեզ հետ լրացուցիչ վերցնո՞ւմ եք դրանք։

Ոչ, ինձ համար եմ վերցնում: Բայց եթե մոտենում են, իմն եմ տալիս:

Որքան ինձ հայտնի է, դուք մասնակցել եք հասարակական տրանսպորտի թանկացման դեմ բողոքի ցույցերին, իսկ այս ամռանը Բաղրամյան պողոտայում էիք: Հավատո՞ւմ եք ձեր ձայնի ուժին:

Հավատում եմ: Ինչպես եւ նրան, որ մենք պիտի միասնական լինենք: Այդտեղից էլ` ֆեյսբուքի իմ գրառումը. «մեր ուժը միասնության մեջ է»:

Հիմնական խնդիրն այն է, որ անընդհատ իշխանությանն ենք մեղադրում, անընդհատ ուզում ենք նրանց հեռացնել` մտածելով, որ երկրի համար լավ կլինի դրանից: Բայց այս գործում ամենակարեւորը ինքդ քեզ եւ քո մտածողությունը փոխելն է, ինքդ քո նկատմամբ աճելը:

Ձեր պայքարն ինչպե՞ս է արտահայտվել:

Օրինակ` տրանսպորտի սակագնի թանկացման ժամանակ ես խոսում էի վարորդների հետ, թե նրանց անգործությունն ինչի կհանգեցնի, ջանում էի համոզել, որ միանան բողոքին:

Ձեզ ի՞նչն է պակասում:

…ժպիտը մարդկանց դեմքերին: