Տնտեսական զարգացման նախաձեռնությունների կենտրոնը վերլուծել է, թե որքանով է տնտեսական աճը նպաստել հարկային եկամուտների փոփոխությանը:
Հարկային բոյանսի վերաբերյալ (tax buoyancy) մեր հաշվարկների համաձայն առաջին եռամսյակում հարկային եկամուտների 24.3% արձանագրված աճի դեպքում ՀՆԱ-ի իրական աճի տեմպը պետք է կազմի 30-40%, մինչդեռ, հաշվի առնելով ծառայությունների եւ առեւտրի, շինարարության, արդյունաբերության եւ գյուղատնտեսության ճյուղերի առկա ցուցանիշները, 2019թ.-ի առաջին եռամսյակում կանխատեսվում է իրական ՀՆԱ-ի աճի տեմպի առավելագույնը 15-20% աճ, ուստի ստեղծվում է պարադոքսալ իրավիճակ:
Հարկային բոյանսն այն ցուցանիշն է, որը ցույց է տալիս, թե իրական ՀՆԱ-ի 1% աճը, քանի տոկոսով է ավելացնում իրական (ՍԳԻ-ով ճշգրտված) հարկային եկամուտները (ներառյալ տուրքերը): 2017-2018թթ.-ին իրական ՀՆԱ-ի 1% աճը չի նպաստել առնվազն նույն մեծությամբ հավաքագրվող իրական հարկային եկամուտների (ներառյալ տուրքերին) աճին (Աղյուսակ 1):
Դիտարկենք հարկատեսակները առանձին. ԱԱՀ-ի եւ եկամտային հարկի գծով արձանագրվել է նմանատիպ պատկեր, մինչդեռ հակառակ միտում է գրանցվել շահութահարկի եւ ակցիզային հարկի կտրվածքով: Եկամտային հարկի գծով հավաքագրվող գումարների աճը պայմանավորված է գրանցված աշխատողների քանակի եւ աշխատավարձերի մեծությամբ:
Տվյալները փաստում են, որ ՀՀ-ում տնտեսական աճը 2017-2018թթ.-ին՝ հանգեցնելով գրանցված աշխատողների քանակի աճին, ինչպես նաեւ աշխատավարձերի որոշակի բարձրացմանը, այնուամենայնիվ չի նպաստել եկամտային հարկի առնվազն նույն մեծության աճին:
Հարկային բոյանսի գործակիցը շահութահարկի գծով 2017թ.-ին եղել է բացասական, իսկ 2018թ.-ի ցուցանիշը մատնանշում է այն մասին, որ ավելի բարձր տնտեսական աճի տեմպերն ավելի բարձր հարկային եկամուտների աճ կարող են գրանցել հենց շահութահարկի միջոցով: Ակցիզային հարկի գծով եկամուտների աճը հանգեցրել է ակցիզային հարկով հարկվող ապրանքների նկատմամբ պահանջարկի ոչ էական կրճատման, որի հետեւանքով հավաքագրվող ակցիզային հարկի աճ է արձանագրել: Կարճաժամկետ հատվածում կանխատեսվող ՀՆԱ-ի 5-7% տնտեսական աճի պարագայում հարկային եկամուտների (ներառյալ տուրքերի աճին) ավելի մեծ չափով աճին հիմնականում նպաստելու են շահութահարկը եւ ակցիզային հարկը:
Աղյուսակ 1. Հարկային բոյանսի գործակիցները ըստ հարկատեսակների 2017-2018թթ.-ին
|
Հարկեր և տուրքեր |
ԱԱՀ |
Շահութահարկ |
Ակցիզային հարկ |
Եկամտային հարկ |
|
|
2017 |
0.83 |
0.40 |
-2.17 |
4.31 |
0.21 |
|
2018 |
0.49 |
0.70 |
5.72 |
3.54 |
0.27 |
Տվյալները փաստում են, որ 2019թ.-ի առաջին եռամսյակում հարկային եկամուտների աճը պայմանավորված է եղել ոչ թե բարձր տնտեսական աճի տեմպերով, այլ 2018թ.-ի երկրորդ կեսին տեղի ունեցած գրանցված աշխատողների աճով: Ավելացված արժեքի հարկի եւ ակցիզային հարկի աճը պայմանավորված է նոր սերնդի ՀԴՄ-ներով եւ ակցիզային հարկի դրույքաչափերի բարձացմամբ: Շահութահարկի աճը հիմնականում պայմանավորված է միայն մի քանի ոլորտների կտրուկ աճ գրանցած արդյունքներով:
Աղյուսակ 2. Հարկային եկամուտները (ներառյալ տուրքերը) 2018-2019թթ. առաջին եռամսյակում (մլն ՀՀ դրամ)
|
2018թ.-ի I եռամսյակ |
2019թ.-ի I եռամսյակ |
|
|
Հարկեր և տուրքեր |
239,856.0 |
299,652.8 |
|
այդ թվում` |
|
|
|
ավելացված արժեքի հարկ |
103,617.9 |
142,224.0 |
|
ակցիզային հարկ |
23,879.6 |
34,501.6 |
|
շահութահարկ |
30,383.0 |
72,084.4 |
|
եկամտային հարկ |
84,004.3 |
126,622.2 |
Համահարթ եկամտային հարկի դրույքաչափի պարագայում 2020թ.-ին բավականին բարդ կլինի կրկնել այսպիսի արդյունք, եթե այլ եւ անուղղակի հարկատեսակների աճ չգրանցվի: Այս պարագայում առաջնայինը պետք է դառնա բարձր տնտեսական աճի տեմպեր ապահովելը, որն էլ իր հերթին հավաքագրվող հարկերի ավելի բարձր մակարդակ կապահովի:
Հետեւաբար, 5% տնտեսական աճի պարագայում բյուջեի մուտքերի գերակատարման այսպիսի ցուցանիշը չի կարող լինել շարունակական: Այս պարագայում անհրաժեշտ են համակարգային բարեփոխումներ:
