Մինչ ԵՄ-ն խոսում է Կենտրոնական ու Արեւելյան Եվրոպայի եւ Բալկանների համար ռուսական գազի «ազատության» մասին ՝ Ադրբեջանից ներմուծման ավելացման շնորհիվ, թերահավատները զգուշացնում են, որ դրա համար անհրաժեշտ կլինի վճարել՝ հակամարտությունում ներգրավված երկրի կախվածությամբ եւ Եվրոպայում կաշառակերության եւ կոռուպցիայի վերջերս տեղի ունեցած պատմությամբ, գրում է Exit News պորտալը։

Շաբաթ օրը հունա-բուլղարական գազային ինտերկոնեկտորի բացման ժամանակ Եվրահանձնաժողովի նախագահ Ուրսուլա ֆոն դեր Լյայենն ասել է, որ այն կավելացնի ադրբեջանական գազի մատակարարումները Սոֆիա եւ տարածաշրջան, «կփոխի խաղի կանոնները»՝ բերելով «ազատություն Ռուսաստանից»:

ԵՄ միջոցների հաշվին ավելի շատ ադրբեջանական գազ մատակարարելու Բուլղարիայի, Ռումինիայի, Հունգարիայի եւ Սլովակիայի ուրբաթ օրվա առաջարկից հետո Ադրբեջանի նախագահը հայտարարել է. « Վստահ եմ՝ դա ոչ միայն թույլ կտա, որ ադրբեջանական գազը մտնի Բուլղարիա, բայց նաեւ Եվրոպա մեծ ծավալներով եւ աջակցի ամբողջ եվրոպական մայրցամաքի էներգետիկ անվտանգությանը»:

Սակայն թերահավատները նախազգուշացնում են այն ռիսկերի մասին, որոնք կապված են հակամարտությունում ներգրավված երկրի կախվածության եւ Եվրոպայում կաշառակերության ու կոռուպցիայի վերջին պատմության հետ:

Ներկայումս TANAP-ի միջոցով Ադրբեջանը տարեկան 16 միլիարդ խորանարդ մետր գազ է տեղափոխում Թուրքիա, Հունաստան, Բուլղարիա եւ Իտալիա։ Սակայն նախատեսվում է այդ հզորությունը հասցնել տարեկան 20 մլրդ խ/մ-ի։ Միեւնույն ժամանակ, Հունգարիան, Ռումինիան եւ Սլովակիան նույնպես ցանկանում են իրենց ցանցերը հարմարեցնել ադրբեջանական գազի մատակարարմանը, իսկ ԵՄ-ն կվճարի հաշիվները։ Բայց կասկած չկա, որ դա զգալիորեն կմեծացնի Բաքվի ազդեցությունն ու հզորությունը տարածաշրջանում։

Եվրախորհրդարանի պատգամավոր Մարկետ Գրեգորովան կասկածներ ունի ներմուծումն ավելացնելու նպատակով գազի ներկրման վերաբերյալ ԵՄ-ի եւ Ադրբեջանի միջեւ ստորագրված հուշագրի առնչությամբ։ Նրա խոսքով, ԵՄ-ն պետք է դասեր քաղի Ռուսաստանի հետ ունեցած իր նախկին փորձից եւ ոչ թե մեծացնի իր կախվածությունը բռնապետություններից։ Գործարքը, նրա խոսքով, նախատեսում է երկարաժամկետ համագործակցություն՝ առանց ժամանակային սահմանափակումների եւ բաց է թողնում վերահսկողության ցանկացած մեխանիզմ, որը նա անվանում է «վտանգավոր նախադեպ»:

Ավելին, քաղաքական գործիչը հայտնել է, որ ադրբեջանցի քաղաքական գործիչների եւ դեսպանների ներկայությունը Բրյուսելում եւ Ստրասբուրգում «վերջին մի քանի շաբաթվա ընթացքում միանշանակ աճել է»։ Նրա խոսքով՝ նրանց հետ հանդիպման ժամանակ ինքն ասել է, որ Հայաստանի հետ վերջին էսկալացիան քննարկելու փոխարեն, «ի զարմանս ինձ, նրանք ցանկանում էին քննարկել գազը եւ համագործակցության ամրապնդումը»։ «Ես նրանց հասկացրեցի, որ քանի դեռ արյուն են թափում, ինձ չի հետաքրքրում, թե համագործակցության ինչ հուշագրեր են ստորագրել հանձնաժողովի հետ։ Դրանք ավտոմատ կերպով չեն ընդունվի խորհրդարանում»,- ասել է նա EURACTIV-ին՝ խոսելով Հայաստանի հետ շարունակվող հակամարտության մասին:

Եվրահանձնաժողովը հրապարակման պահին չի պատասխանել EURACTIV.cz-ի՝ հարավկովկասյան երկրի հետ գործարքում վերահսկողության մեխանիզմների բացակայության վերաբերյալ մեկնաբանությունների խնդրանքին։

Այս ամառվա սկզբին այն հարցին, թե կունենա՞ արդյոք ԵՄ-ն հատուկ մեխանիզմ, որը կերաշխավորի, որ ԵՄ-ի գումարների ավելացած հոսքը Ադրբեջան չի օգտագործվի հակամարտությունների կամ մարդու իրավունքների խախտումների համար, ԵՄ պաշտոնյան պատասխանել է. «ԵՄ-ն վերահսկողություն չի իրականացնում ԵՄ անդամ երկրների հետ երրորդ երկրի նավթի եւ գազի օրինական առեւտրային գործարքների ծախսերի վրա»:

Bankwatch-ի ռազմավարական ուղղության ղեկավար Ֆիդանկա Մակգրաթը նշել է, որ Եվրահանձնաժողովի եւ ԵՄ կառավարությունների իմաստությունը կասկած է առաջացնում, «երբ նրանք իրենց կախվածությունը Վլադիմիր Պուտինի ռեպրեսիվ ռեժիմից փոխարինում են ավտորիտար եւ ռազմատենչ Ադրբեջանի նկատմամբ աճող վստահությամբ»: Կազմակերպությունը նաեւ նշել է, որ ադրբեջանական գազը իրական այլընտրանք չէ ռուսական գազին՝ «Լուկօյլի» հետ կապերի պատճառով, որը գազ է արտադրում երկրում եւ տարբեր շահեր ունի նրա գազային ոլորտում։

Կոռուպցիայի պատմություն

Ադրբեջանում մարդու իրավունքների խնդիրների մասին շատ է խոսվել, սակայն կոռուպցիոն ռիսկի մասին հրապարակումները քիչ են եղել ոչ միայն այս երկրում, այլեւ ԵՄ-ում։

2017 թվականին Եվրահանձնաժողովը հաստատել է Մալթայի եւ Ադրբեջանի միջեւ գործարքը, որի համաձայն մալթացի հարկատուները տարեկան կորցնում են տասնյակ միլիոնավոր եվրոներ, ասվում է արտահոսած փաստաթղթերում, որոնք փոխանցվել են հետաքննող լրագրող Դաֆնե Կարուանա Գալիցիային, որն այնուհետեւ սպանվել է:

Ավելի քան 1 միլիարդ եվրո արժողությամբ գործարքի շրջանակներում Մալթան առաջիկա տասը տարիների ընթացքում ադրբեջանական պետական SOCAR ընկերությունից գազ կներկրի շուկայականից երկու անգամ թանկ գնով։

SOCAR-ը Shell-ից գազը գնում է 113 մլն դոլարով, այնուհետեւ այն վաճառում է նրա Electrogas կոնսորցիումին (ներառյալ SOCAR-ը) 153 մլն դոլարով՝ ստանալով 40 մլն դոլարի շահույթ։

Electrogas կոնսորցիումն այնուհետեւ այն վաճառում է Enemalta-ին, որը մատակարարում է տնային տնտեսություններին եւ ձեռնարկություններին ԵՄ անդամ փոքր երկրում: Electrogas կոնսորցիումի մեջ մտնում է Յորգեն Ֆենեխին պատկանող ընկերություն, որը ներկայումս դատվում է 2017 թվականին Կարուանա Գալիցիայի սպանությունը պատվիրելու համար:

Բացի այդ, Մալթայի ոստիկանությունը եւ լրագրողի որդի Մեթյուն կարծում են, որ սպանության դրդապատճառը կապված է եղել նրա հետաքննության հետ։ Գործարքը կնքվել է 2014 թվականին, երբ SOCAR-ը չուներ ՀԲԳ-ի արտադրության կամ առեւտրի որեւէ փորձ, եւ հետագայում Մալթայի Ազգային վերահսկողական աուդիտի վարչությունը քննադատել է նրան խախտումների, էական ռիսկերի եւ խարդախության, կաշառակերության ու կոռուպցիայի նկատմամբ վերահսկողության բացակայության համար:

Ադրբեջանի հետ գազային «չարաբաստիկ» գործարքը դատապարտվել է նաեւ Եվրոպայի խորհրդի (ԵԽ) կողմից՝ Կարուանա Գալիցիայի սպանության վերաբերյալ հատուկ զեկուցող Պիտեր Օմցիգտի զեկույցում։

Այնտեղ նշվում է, որ «փաստերը կոռուպցիայի եւ փողերի լվացման լայնածավալ կասկածներ են առաջացրել», եւ որ պետական պաշտոնյաները «կարեւոր դեր» են խաղացել գործարքից անօրինական շահույթ ստանալու որոշ կողմերի նախապատրաստման գործում:

ԵՄի եւ Ադրբեջանի գործարքի մասին լուրերի վերաբերյալ «Դաֆնե Կարուանա Գալիցիա» հիմնադրամը The Shift News-ին ասել է. «Ռուսաստանի դեմ պատժամիջոցներ կիրառելու եւ այնուհետեւ կլեպտոկրատի կողմից ղեկավարվող մեկ այլ պետության հետ համաձայնագիր ստորագրելու որոշումը կասկածելի է, քանի որ այն մի կլեպտոկրատական պետությունից կախվածությանը մասամբ փոխարինում է մյուսից երկարաժամկետ կախվածությամբ»։

Մալթայի Եվրոպական խորհրդարանի նախագահ Ռոբերտա Մեցոլան ավելի վաղ նույնպես Lovin Malta-ին ասել էր, որ գազային գործընկերներ փնտրելիս ԵՄ-ն պետք է հեռու մնա ավտորիտար ռեժիմներից։

Ադրբեջանը կաշառում է ԵՄ քաղաքական գործիչներին

ԵՄ-ի հետ գազային գործարքներում Ադրբեջանի կոռուպցիայի պատմությունը պետք է դիտարկել նաեւ 2017 թվականի «Ադրբեջանական լվացքատուն» հետաքննության համատեքստում։

OCCRP-ը, համագործակցելով եվրոպական ԶԼՄ-ների հետ, պարզել է, որ 2012-2014 թվականներին Բաքվի կառավարությունը գրեթե 3 միլիարդ դոլար է ուղարկել իր հեղինակությունը մաքրելու եւ Եվրոպայում աջակցություն ձեռք բերելու համար:

Քաղաքական գործիչները, որնք, ինչպես պարզվել է, կոռումպացված են եղել այս սխեմայով, ներառել են Գերմանիայից, Սլովենիայից, Բուլղարիայից, Բելգիայից, Իտալիայից, Դանիայից, Էստոնիայից, Հունգարիայից, Մեծ Բրիտանիայից ներկայացուցիչների, Եվրոպայի խորհրդի խորհրդարանական վեհաժողովի եւ ենթադրաբար ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի գործիչների: Փողերը բաշխվել եննաեւ սպորտի աստղերի, լրագրողների, երաժիշտների եւ մեդիամագնատների միջեւ։

Դեռեւս 2017 թվականին Bankwatch ՀԿ-ն, սկանդալի հետ կապված, դատապարտել էր ԵՄ-ին՝ Բաքվի հետ աճող գործարար կապերի համար: Մասնավորապես, նրանք մատնանշել էին «Հարավային գազային միջանցք» համատեղ նախագիծը, որին համար հատկացվել էր ԵՄ-ի ռեկորդային չափի գումար, ընդ որում՝ SOCAR-ը հիմնական բաժնետերն է:

Հարավային գազային միջանցքը, որը բաղկացած է ադրբեջանական «Շահ Դենիզ-2» կասպյան գազային հանքավայրից, գազը Եվրոպա է տեղափոխում նախ Հարավկովկասյան գազատարով, այնուհետեւ Անդրանատոլիական գազատարով (TANAP), դեպի Հունաստան՝ Անդրադրիատիկ գազատարով: Համակարգն ամբողջությամբ շահագործման է հանձնվել 2020 թվականի դեկտեմբերի 31-ին։

Նախագիծը դիտարկվում է որպես տարածաշրջան ռուսական մատակարարումների կրճատման առանցքային տարր, որոնք կփոխարինվեն ադրբեջանական խողովակաշարային եւ հեղուկ բնական գազով՝ Թուրքիայի եւ Հունաստանի տերմինալներով:

Հոկտեմբերի 1-ից Բուլղարիան եւ Հունաստանը գործարկել են երկու երկրների միջեւ նոր գազային կապ՝ 3 միլիարդ խորանարդ մետր հզորությամբ, որի մեկ երրորդը ադրբեջանական գազն է կազմում։ Տարածաշրջանում միացնող գծերի միջոցով Ռումինիան եւ Հունաստանը նույնպես ներմուծման ավելացման հույս ունեն: Միեւնույն ժամանակ, Ալբանիան եւ Հյուսիսային Մակեդոնիան են շահագրգռված դրանով, ինչը նշանակում է, որ նրանք էլ շուտով կարող են Բաքվի հաճախորդներ դառնալ։

Թեեւ գազ մատակարարող շատ երկրներ մտահոգություններ ունեն մարդու իրավունքների հետ կապված, քչերն ունեն մեղադրանքների նման երկար ցանկ, ներառյալ միլիարդավոր դոլարների կաշառքը եւ ԵՄ քաղաքական գործիչների անօրինական լոբբինգը, ինչպես նաեւ կոռուպցիոն սկանդալը ԵՄ անդամ երկրում՝ կապված լրագրողի սպանության հետ:

Այս ձմեռ Եվրոպային ջերմացնելու անհրաժեշտությունը մեծ է, բայց դրա գինը, կոռուպցիայի ռիսկի եւ Եվրամիության հիմնական արժեքների առումով, շարունակում է աճել։