News
Լրահոս
News
Ուրբաթ
Մարտ 29
Տեսնել լրահոսը

Լրագրող Սերդար Քորուջուն  եւ Արիս Նալջըն, ուսումնասիրելով Հայոց Ցեղասպանության 50-րդ տարելիցին Թուրքիայի մամուլում տեղ գտած լուրերը, հեղինակել են «1965՝2015 թվականից 50 տարի առաջ, 1915 թվականից 50 տարի անց» գիրքը:

Գրքի հեղինակներն անդրադառնում են 1965 թ. հայկական սփյուռքի`աշխարհի տարբեր ծայրերում կազմակերպած  Հայոց ցեղասպանության ոգեկոչումներին և թե ինչպես են այդ լուրերն արտացոլվել Թուրքիայի մամուլում:

50 տարի առաջ ապրիլի 24-ին ի՞նչ կատարվեց, ինչպիսի՞ զարգացումներ ազդեցություն ունեցան, միջազգային հասարակական կարծիքն ինչպե՞ս արձագանքեց Հայոց ցեղասպանությանը, ոգեկոչման այս արարողություններն ու պահանջներն ինչպե՞ս արտացոլվեցին  Թուրքիայի մամուլում։  Ահա այս հարցերի շուրջ Akunq.net-ը զրուցել է գրքի հեղինակների հետ:

Ձեր գրքի լույս ընծայումը համընկավ Թուրքիայի վարչապետ Ռ. Թ. Էրդողանի ապրիլի 24-ի կապակցությամբ հղած ցավակցությանը: Կներկայացնե՞ք, թե ինչի մասին է գիրքը:

Ս.Ք. Ցանկացանք նախքան 2015 թ. որևէ նախագիծ ներկայացնել: 1965 թ. առաջին անգամ միջազգային ասպարեզում հիշատակում են Հայոց ցեղասպանությունը: Փորձեցինք պատասխանել, թե այդ թվականին և՛ միջազգային հարթակում, և՛ Թուրքիայում ինչեր կատարվեցին, Անկարան ինչպիսի վերաբերմունք ցուցաբերեց, Թուրքիայի մամուլում ինչպիսի արձագանք ունեցավ: Ահա մամուլից ծաղկաքաղ կատարելով՝ ցանկացանք ցույց տալ, որ 50-ամյակին սա տեղի ունեցավ, 100-ամյակին էլ կարող է տեղի ունենալ: Գիրքն ընթերցելիս էլ կտեսնեք, որ 1965 թ. ստեղծված թեզերը Թուրքիան 49 տարի շարունակ օգտագործում է և կարծես թե 50-րդ տարում էլ շարունակելու է օգտագործել:

Ա.Ն. Երբ պատրաստում էինք գիրքը, չէինք կարծում, որ նման ցավակցական հաղորդագրություն է լինելու: Փորձեցինք գիրքը լույս ընծայել ապրիլի 24-ին, այդպես էլ եղավ, սակայն չուզեցինք թողել 2015 թվականին: Նախքան 100-ամյակը մարդիկ թող կարդան և իմանան, թե ինչ է կատարվում: Երբ սկսեցինք ուսումնասիրել այս թեման, սկզբում շատ տեղեկություն չունեինք, նախ` մտածեցինք հոդված գրել, այնուհետև` զեկույց, սակայն ուսումնասիրության ընթացքում հանդիպեցինք այն շրջանին, երբ առաջ են քաշվել թուրքական պատմական թեզերը: Այս թեզը առաջ է քաշվել 1965 թ., քանի որ սփյուռքն այդ ժամանակ է սկսում ցեղասպանություն բառն օգտագործել: Պատկերացրեք` առաջին անգամ սկսում են օգտագործել ժենոսիդ բառը, Թուրքիայի մամուլում էլ են գործածում այն,  թեև չգիտեին, թե ի՞նչ իմաստ է պարունակում: Եվ ահա դրանից հետո առաջ են քաշվում թեզեր ու արտահայտություններ:

Ըստ էության` գրքի լույսընծայումը համընկավ ցավակցական հաղորդագրությանը: Վարչապետ Ռ. Թ. Էրդողանի ցավակցությունը ցույց տվեց, որ 49 տարի առաջ՝ 1965 թ., տեղի ունեցածը այսօր Թուրքիայում կրկին նույնությամբ շարունակվում է. ո՛չ թեզում փոփոխություն կա, ո՛չ էլ արտահայտություններում: Ըստ իս՝ միակ տարբերությունը լեզուն է: Քանի որ այն ժամանակ ատելություն չէր սերմանվում, կամաց-կամաց դրրա սկիզբն էլ է դրվում: Այսպես, օրինակ, անգամ տարբեր է թյուրքականության և քաղաքացիության մասին սահմանումը: 1965 թ. յուրաքանչյուր քաղաքացի թուրք էր ընկալվում, իսկ այսօր Թուրքիայի Հանրապետության քաղաքացի ենք ասում:

Այն, որ վարչապետի ցավակցական հաղորդագրությունից հետո «լավ հայեր» հայտնվեցին և շնորհակալություն հայտնեցին, նույնությամբ տեղի է ունեցել նաև 1965 թ.: Ոգեկոչման միջոցառումները Լիբանանից են սկսվում: Կրկին մի խումբ հայեր թերթերին նամակ են գրում՝ ասելով՝ «Թող հայերը լռեն», «Արևմտյան Հայաստանը պատրանք է», «Սա տենդ, հիվանդագին գաղափար է» և այլն: Եվ այս ամենն ասում են հայերը:

Ս.Ք. Ըստ էության` ստիպում են ասել: Այո՛, «լավ հայեր» կան, որովհետև նրանց ստիպում են ասել:

Այս առումով շատ կարևոր է Ջյունեթ Արջայուրեքի` «Հյուրիյեթ» թերում լույս տեսած հոդվածը: Նախ` պատասխանում է սփյուռքին, հետո էլ ասում, որ այս ամենի ամենալավ պատասխանը Թուրքիայի հայերն են տալու:

Ա.Ն.- Հաջորդօրն էլ Թուրքիայի հայերը հանկարծակի սկսում են նամակ գրել: Կեղծ նամակներ չեն, բոլորի անունները ճիշտ են: Այդ նամակները գրել ու մտայնությունն էլ 1915 թ. ի վեր Թուրքիայում մնացած հայերի անհանգիստ և հիվանդ հոգեբանության արդյունքն է, ողբերգության մեջ են  և սա կատարում են առանց հասկանալու: Ուսումնասիրելուց հետո ինքս ինձ հարցրեցի՝  «Լա’վ, այսքա՞ն, արդյո՞ք չենհասկանում»: Սակայն նույն բանն այսօր էլ են կատարում: Կարծում եմ՝ սա մի փոքր հիվանդագին մոտեցում է, որովհետև այդ դեպքում ինչու՞ այն ժամանակ գնացին արտերկիր, օդափոխության համա՞ր գնացին Սիրիա: Եթե Թուրքիայում բնակվող մի հայի հարցնենք, թե հայերն ինչու Սիրիա գնացին, տեսնես ի՞նչ կպատասխանի, ինչ է կարծում: 1965 թ. իրենց փրկելու, նույն բանը չվերապրելու համար են ասում այս ամենը:

Եթե հայացք նետենք դեպի հետ, ապա 1965 թ. Թուրքիայում ի՞նչ էր տեղի ունենում, որտեղի՞ց էին ծագում փոքրամասնությունների տագնապները:

Ս.Ք. 1964 թ. գլխներին եկածից են վախենում: Հայրեը տեսնում են, որ հունական համայնքը թիրախ է ընտրված: Համայնք, որն, ըստ էության, նմանատիպ ջարդ է ապրել: 1950-60-ականների Թուրքիայում բոլորը Անկարայի և մեդիայի նշանառության տակ էին: Ինչու՞, որովհետև Կիպրոսի հարց կար, որի պատճառով 1955 թ. մի պատրույգ արդեն իսկվառվել էր և Ստամբուլում Սեպտեմբերի 6-7 դեպքերը տեղի ունեցան: Թեև այդ դեպքերի ժամանակ հույներն էին թիրախ ընտրված, սակայն հայերն ու հրեաներն էլ վնասկրեցին: Հայերը մտածում էին, որ «եթե շատխոսենք, մեր գլխին էլ նույնը կգա»: Թեև Անկարայի և հույների միջև եղած լարվածության արդյունքում Ստամբուլի հույներին որևէ բան չի լինում, սակայն քանի որ բացառապես Կիպրոսի հույների և թուրք հատվածի միջև բախում է լինում, հարաբերությունները լարված բնույթ են ստանում, և տեղի է ունենում հանրապետական շրջանի առաջին հունական տեղահանությունը: Թուրքիայում բնակվող Հունաստանի քաղաքացի հույները «20 դոլար, 20 կիլո» կոչված արշավի շրջանակում ուղարկվում են Հունաստան: 1964 թ. սկսված գործընթացն անմիջապես չի ավարտվում: Թերթերը վկայում են, որ 2000 հույն է Հունաստան գնացել: Ինչու՞ են գնացել: Սեփական կամքո՞վ են գնացել: Որևէ հույն հավանաբար դարեր շարունակ ապրած հողը չէր լքի և գնա Հունաստան, որը ոչ տեսել, ոչ էլ լսել էր: Նման իրավիճակում, բնականաբար, հայերն էլ արդարացիորեն մտածում են՝ «տեսնես հերթը մե՞զ էլ է հասնելու»: Նման ձևով օրակարգ է բարձրանում հունական պատրիարքարանի փակման հարցը: 1453 թ. Կոստանդնուպոլսի գրավումից հետո սուլթան Ֆաթիհի թույլտվությամբ գործող պատրիարքարանը 1965 թ. փորձում են փակել: Այսինքն՝ անգամ միջնադարում գործած կառույցը փորձում են հանրապետական Թուրքիայում փակել: Բնականաբար, այս ամենը տեսնող հայերն էլ մի փոքր վախենում են: Թեև այս «լավ հայերին» հիմա մի փոքր քննադատում ենք, սակայն պետք է քննադատել նրանց այս հոգեկան վիճակին հասցրած համակարգը:

Ա.Ն. Հույներին շարքից հանեցին: Հայերը, որ ականատես են լինում այս ամենին, ասում են՝ «հաստատ մեր հերթն է»: Եթե ամեն պահի ապրես վտարվելու վախով, ապա ուզած-չուզած կմտածես, որ «հերթը քոնն է»: Հավանաբար սա տեսնող մեր պատրիարքն էլ էր վախենում:

Եթե սփյուռքահայերը քաջություն ցուցաբերեն, կարողանան գալ և շրջել Թուրքիայում, Անատոլիայում (Արևմտյան Հայաստան-Ակունքի խմբ.), գնան Հայաստան, այնտեղ աշխատեն, միգուցե այստեղի հայերն էլ կարողանան դուրս գալ այս հիվանդագին հոգեվիճակից և ասեն այն, ինչ պետք է ասեն: Դեռևս պոլսահայերը քաղաքականությամբ զբաղվող հայերին լավ աչքով չեն նայում՝ «ասում են՝ ԺՀկ, ԱԶԿ, ԺԴԿ է գնացել, Աստծո սիրուն, թող չխառնվեն»: Անգամ մի հոգու մահը շատ կարևոր է դարձել: Դեռևս հայերի թերթերի ամենակարևոր բաժինները մահազդերի էջերն են: Թերթ մահազդ կարդալու համար են գնում: Այլևս շատ կորուստ տալու համբերություն չի մնացել: Անգամ ամուսնություններն են քննարկման առարկա: Պատրիարքարանը դեմ է խառնամուսնություններին, անգամ հույների հետ ամուսնությունը չի ընդունում:

Լավ, տարիներ շարունակ տևած լռությունից հետո Անկարան սեփական ժողովրդին ինչպե՞ս է բացատրում, որտեղի՞ց ծագեց այս Հայոցցեղասպանությունը:

Ս.Ք.- Դեպքը կապելով Կիպրոսի խնդրի հետ` արտաքին հրահրում է համարում: Ըստ Թուրքիայիմ եդիայի՝ հայերին հրահրողն ու թուրքերի և հայերի հարաբերությունները փչացնողը «սատանա հույներն են»:

Թուրքական մամուլի դիրքորոշումը հետևյալն էր. «Հայերը լավ թուրք են, մենք նրանց սիրում ենք, մեր մեջ էլ են հայեր բնակվում, նրանք Օսմանյան կայսրությանը չափազանց հավատարիմ էին, ըստ էության` նրանք վատ համայնք չեն, հավատարիմ ազգ էին, սակայն նրանք շարունակաբար արտաքին ազդեցության տակ են ընկնում: Մի ժամանակ ռուսների հետ էին, նրանց մի մասն ապստամբեց, այսօր էլ Հայոց ցեղասպանության մասին չեն մտածում: Հիմա էլ քանի որ Կիպրոսի հույների և թուրքերի հարաբերությունները վատ են, սփյուռքահայերին են հրահրում»: Թուրքիայի մեդիայի  մամուլի դիրքորոշումը հայերին արհամարհելը չէր, այդ ժամանակ սատանայի կերպարը հույներն էին:

Ա.Ն. Ըստ էթության` խնդիրը Մերձավոր Արևելքից է ծագում: «Մեղավորը» Լիբանանն է: Որոշ թերթեր էլ ասում են, թե Ամերիկայի, իմպերիալիզմի թշնամանքն է: Օրինակ՝ Ազիզ Նեսինը Հայկական հարցը ներկայացնում է որպես ամերիկյան հրահրանք: 50 տարի անց էլ զուգահեռ պետություններն են մեղավոր:

Լիբանանից է սկիզբ առնում, որովհետև 1915 թ. պոլսահայ համայնքի մտավորականության ոչնչացումից հետո Լիբանանը դառնում է երկրորդ վայրը, որտեղ գնում էին հայերը: Արդյունքում Լիբանանը դառնում է մտավորականության կենտրոնը: Բոլոր գրքերն այնտեղ էին տպագրվում: Այդ մտավորական ներուժն ամիջապես Հայաստան չգնաց, դեռևս չի գնացել: Եթե այսօր որևէ բան լինի, ապա Լիբանանն է այն վայրը, որտեղ հնչակյանները, ռամկավարներն ու դաշնակցականները միասին են, միասին կարող են գործել, քաղաքականությամբ զբաղվել, գրել, մի խսոքով` գաղափարական կենտրոնն է: 1915 թ. Հայոց ցեղասպանությամբ հայ գրականության զարթոնքի ժամանակաշրջանն ավարտվում է, սակայն չի ոչնչանում. Լիբանանում նոր փուլ է թևակոխում, հակառակ դեպքում արևմտահայ գրականությունն էլ չէր լինի: Պոլսի հայ գրողների մի մասը կյանքի որոշ փուլ անց է կացրել Լիբանանում, այնուհետև կրկին Պոլիս է վերադարձել: Մերձավոր Արևելքում Լիբանանը հայերի համար գիտական կենտրոն է եղել:

Հիմա էլ շարունակում է այդպիսին մնալ: Քեսաբից հայերն ու՞ր փախան: Լիբանան:

Ս.Ք. 1965 թ. սկսում է սփյուռքն ընկալվել որպես «վատ» հայեր, հենց այդ ժամանակ է սկսում նաև «ներսի հայ» և «դրսի հայ» տարբերակումը: Այս մտայնությունն ունեցողների համար Թուրքիայում բնակվող հայերը «հավատարիմ էին», իսկ արտերկրի հայերը՝ «դավաճան», սակայն այս հարցի նախապատմությունը նրանց չէր հետաքրքրում, ոչ ոք չէր հարցնում, թե այս մարդիկ ինչու են Լիբանանում, Փարիզում ծնվում-մեծանում, ինչու են գնացել Ամերիկա: Կարծես սփյուռքահայը այլ հայ է: Մինչդեռ այդ մարդկանց արմատներն այս հողերում են:

Թուրքիայի մամուլում Սովետական Հայաստանն ինչպե՞ս է արտացոլվում:

Ա.Ն.- «1965 թ. միտինգ է» հիշատակվում: Սովետական Հայաստանում ամենամեծ ցույցն է լինում, տասնյակ հազարավոր մարդիկ են մասնակցում: Բնականաբար, մասնակիցների թիվը քննարկման ենթակա է. հայկական աղբյուրներն ասում են հարյուր հազարավոր, ռուսական աղբյուրներն ուրիշ թիվ են նշում: Ցույցը Օպերայի հրապարակում է տեղիու նենում: Քանի որ այդ ժամանակ մեկ այլ ազգի զրպարտելը կամ ազգայնականությունն արգելված էր, այլ ուղիներ են փնտրում, օրինակ՝ 1965 թ. միտինգի ժամանակ առաջ են քաշում «Մեր զոհերին ոգեկոչելու համար հուշարձան ենք ուզում» պահանջ Միտինգը Սիլվա Կապուտիկյանի և Պարույր Սեւակի առաջնորդությամբ է տեղի ունենում: Հետագայում Մոսկվան չի մերժում, Կապուտիկյանին և Սևակին Մոսկվա են կանչում, որտեղ պահանջին հավանություն են տալիս, և սկսվում է ցեղասպանության հուշահամալիրի շինարարությունը, որը ավարտին է հասնում 1967 թ.: Սակայն պետք է նշել, որ ցեղասպանության առաջին հուշարձանը բացվել է 1965 թ.՝ Երևանում. դա Գաջի գործարանի մոտ կառուցված աղբյուրն է: Թաղի բնակիչները ցանկանում են գումար հավաքել և հուշարձան կառուցել, որի վրա ծրագրվում է գրել «1915 թ. թուրքերի կողմից սպանված հայերի հիշատակին»: Սակայն երբ աղբյուրի նախագիծը հաստատման համար ներկայացնում են քաղաքապետարանի համապատասխան բաժնին, վրայի գրության համար նախագիծը չի հաստատվում: Մի քանի փորձից հետո ասում են, որ եթե այդ գրությունը նախագծից հանեն, կհաստատվի: Նրանք էլ հանում են, նախագիծն անմիջապես հաստատվում է, և բնակիչներն սկսում են գումար հավաքել: Քանի որ այդ ժամանակ մեծ փողեր հավաքելն արգելված էր, կոպեկ են հավաքում: Գումարը հավաքում և աղբյուրի կառուցում են: Ապրիլի 23-ին ասում են. «Մեկ է“ ոչ մեկը չի տեսնի»,  և գրում. «Ցեղասպանության ժամանակ սպանված հայերի հիշատակին»: Ապրիլի 23-ի երեկոյան ամեն ինչ պատրաստ էր արդեն: Այս աղբյուրի մասին մեզ «Ագօս» թերթի հայերեն էջերի պատասխանատու և գրող Սարգիս Սերոբյանը պատմեց: Հայաստանի մեր ընկերներն էլ գնացել և նկարել են. Իրոք, մինչ և հիմա կանգուն է և վրան էլ այդպես է գրված: Ահաառաջին հուշարձանն այդ է: 1965 թ. նաև Արգենտինայում է հուշարձան բացվում, իսկ Հայոց ցեղասպանության հուշահամալիրը բացվում է 2 տարիանց՝ 1967 թ.:

Ըստ Թուրքիայի մեդիայի՝ Սովետական Հայաստանն ինչպիսին է, օրինակ՝ Թուրքիայի հայերին  «լավ  և հավատարիմ» են բնութագրում, իսկ սփյուռքահայերին՝ «վատ»:

Ա.Ն. Թերթերում չկա մի բան, որը թիրախ ընտրեր Ռուսաստանին, միայն Մուսկվայում Թուրքիայի դեսպանատան առջև կատարված ցույցի մասին լուր կա: Ըստ էության` Ռուսաստանի հետ լավ հարաբերություններ ունենալու համար Ռուսաստանին  Սովետական Հայաստանին շատ չե անդրադառնում: Օրինակ՝ Ամերիկան իմպերիալիստական երկիր լինելու համար ավելի մեծ վտանգ է ներկայացնում:

Եթե նայենք Թուրքիայի վարչապետի և արտգործնախարարի ելույթներին, ապա իրենց ելույթներում կարծես թե Անկարան Երևանին որպես կողմչի տեսնում, անգամ վերջին ցավակցական հաղորդագրությունն էր սփյուռքին ուղղված, ձեր կարծիքով ի՞նչն է պատճառը: 

Ա.Ն. Կարող է լինել: Ըստ էության~ վերջին ցավակցական ուղերձում անգամ ասաց «հիմա հերթը սփյուռքինն է»: Արտգործնախարարն էլ է Սփյուռքին դիմում: Դեռեւս ոչինչ չի փոխվել. Այն ժամանակ էլ էին Սփյուռքին դիմում, հիմա էլ: Անկարայի համար սփյուռքն էլ միատարր չէ: Օրինակ՝ արտգործնախարարԴ ավութօղլուն ասում է. «Սփյուռքը միատարր կառույց չէ, այնտեղ կան ինչպես ուշադրության արժանի մարդիկ, այնպես էլ մարդիկ, որոնց հետխոսել անկարելի է»: Ցավակցական ուղերձից հետո առաջին հակազդեցությունը եկավ Ամերիկայի հայ ազգային կոմիտեի գործադիր տնօրեն Ա. Համբարյանից: Ճիշտն ասած՝ հետաքրքիր է, թե ովքե՞ր են այն հայերը, որ Թուրքիայի հետ կապեր են հաստատում: Ասում են, չէ՞, «ջերմ հայեր»: Ո՞վ է այդ մարդկանց ներկայացնում, միություն է, թե՞ քաղաքապետ, հետաքրքիր է իմանալ: Անկարայի համար «վատ հայեր» դեռևս կան: Այդ հայերն այստեղ էլ կան: Ըստ Անկարայի՝ Գեզիի դեպքերի ժամանակ ցույց անող հայերը լավը չեն:

Ս.Ք.- Թուրքիայի թեզի համաձայն՝ 1965 թ. այս ցեղասպանության հարցը մեր դեմ բարձրացնողը ոչ թե Հայաստանն էր, այլ` Սփյուռքը: Հայաստանը «լավ» և «վատ» հայերի մեջտեղումէ:Ըստ էության` սովետական շրջանում Հայաստանն անկախ ազգային պետություն էր, ընդհանրապես Մոսկվային էին դիմում: Հայաստանին որպես կողմ չի դիտարկում, որովհետև սփյուռքահայերը Թուրքիայի համար Հայաստանից ավելի զորեղ են: Այսօր Հայաստանն ի՞նչ կարող է անել Թուրքիային: Ո՞րն է Երևանից Անկարային եկող հավանական ամենամեծ սպառնալիքը: Տնտեսապես որևէ բան անելու ուժ չունի, քաղաքականության տեսանկյունից կրկին սահմանափակ են հնարավորությունները: Հիմնական ուժը Սփյուռքի ձեռքումէ: Ֆրանսիայում սփյուռքահայերի շնորհիվ ցեղասպանության հարցը Մինչև նախագահ Ֆ. Օլանդ է բարձրացվում, Ամերիկայում ցեասպանության մասին մեդիային խոսել ստիպողը, Օբամային նախընտրական քարոզարշավում «Ցեղասպանությունըճ անաչելու եմ» ասել տվողը սփյուռքահայերն են, ոչ թե Երևանը: Հիմա եթե սփյուռքահայերն այսքան ուժեղ են, բնականաբար, Թուրքիան ոչ թե Հայաստանին այլ Սփյուռքին է դիմում:

Վարչապետի կաբինետից և արտգործնախարարությունից հնչեցվող ուղերձներում մշտապեց այս հարցը պնդում են: Համաձայն պաշտոնական տեսակետի՝ միջազգային հարթակում տեղի ունեցածը այս «վատ հայերն» օգտագործում են: Վարչապետի ցավակցական ուղերձից անմիջապես հետո արտգործնախարար Դավութօղլուի պարզաբանման մեջ հետևյալ միտքն է հնչում. «Մենք Երևանի հետ հանդիպումներ ենք ունենում, որևիցե խնդիր չունենք, կարողանում ենք Երևանին համոզել, խոսել, սակայն Սփյուռքը չի համոզվում և Երևանին պատին է դեմ տալիս»: Այսինքն՝ Թուրքիայի ընկալմամբ Երևանն էլ է լավը, կարող են նստել, խոսել, սակայն քանի որ Սփյուռքից ճնշում կա, Հայաստանը չգիտի, թե ինչ անի, երկու քարի արանքում է: Ըստ Անկարայի՝ քանի որ Հայաստանը ծանր տնտեսական կացության մեջ է, Սփյուռքի նյութական աջակցության կարիքն ունի, հետևաբար` ում մոտ որ փողն է, նա էլ ցույց է տալիս ճանապարհը:

Այս տարի Ստամբուլում իրականցված Հայոց ցեղասպանության զոհերի ապրիլքսանչորսյան ոգեկոչմանը բազմաթիվ սփյուռքահայեր կային, սակայն կարծես թե պոլսահայերը մեծ մասնակցություն չէին ցուցաբերում: Պետության գծած սահմանը չանցնելու վախի՞ց է, թե՞ մեկ այլ պատճառ կա:

Ա.Ն.-Թուրքիայում մարդիկ դեռևս վախենում են իրենց կյանքիհ ամար: Պոսլահայերը երբեք քաղաքական հակազդեցություն չեն ցուցաբերել: Անգամ երբ Հ. Դինքին սպանեցին, ոչ բոլորը փողոց դուրս եկան: Բոլորը դուրս չեն էլ գա:Եթե 45 հազար հայ կա, հազիվ 20 հազարը դուրս գա: Ահա այդ կեսից էլ ապրիլքսանչորսյան ոգեկոչմանը եկող մարդկանց ձայնը, ըստ իս, աճում է: Անցյալի հետ համեմատած՝ այս տարի և՛ կազմակերպիչների, և՛ մասնակիցների շարքերում աճող այս ձայները տեսա: Հայերն ամբողջությամբ կազմակերպչական գործերին չեն մասնակցում, որովհետև, կարծում եմ, եթե հայերը կազմակերպեն, ապա այլ ձևով պետք է ոգեկոչեն: Իրոք, Թաքսիմի հրապարակում պետք է թուրքերը ոգեկոչեն: Տարբերություն չեմ տեսնում Թուրքիայում և Սփյուռքում անցկացվող ոգեկոչումների միջև: Ինչպես որ Սփյուռքում են գնում և Թուրքիայի դեսպանատան առջև գոռում «Մարդասպան Թուրքիա», այստեղ էլ պետք է գոռալ: Ի՞նչ է, այստեղ «Մարդասպան Էրդողան» չե՞ն գոռում: Եթե խոսքի ազատություն կա, ապա այս ցույցերը պետք է ազատ իրականացնել: Կարծում եմ` այս պահին թուրքերի և քրդերի ազատ արտահայտվելու տեղն է, իսկ հայերն էլ պետք է ասեն «Տես, մեզ համար են լացում»: Ես այսքան անձայն ցույց չեմ ցանկանում, որովհետև սիրտս այրվում է: Պապիս սպանել են ասելով` ոչ թե լացում եմ, այլ բարկացած եմ: Չգիտեմ, թե այս խոսքի ազատությունը, որն այսօր Թուրքիան ունի, Էրդողանի՞ շնորհիվ է, կամ էլ ա՞յն կետն է, որին Թուրքիան պարտադրված է հասել, բայց օրեցօր աճում է:

Ս.Ք. 2007 թ. փոքրամասնությունների հոգեբանության աշխարհում շրջադարձային էր: Առաջին անգամ այս հողերում ոչ մուսուլման մեկին սպանեցին, որի թաղման արարողությանը մարդկային հոծ զանգված մասնակցեց: Հրանտ Դինքի սպանության մասին լսելով` բոլորն իրենց տներում վախի զգացումով պատվեցին, հետո էլ` Զիրվեի սպանությունը. շատ մութ շրջան էր: Հետևաբար մարդիկ այս լուրն առնելուն պես մտածում էին դուռ-պտուհանը փակել, ոչ մեկի հետ չխոսել, սակայն այդ հսկայական զանգվածը տեսնելով՝ մարդիկ մտածեցին, որ այս երկրում կան մարդիկ, որոնց հետ մեջք մեջքի տված կարելի է կանգնել. դուրս գալու և խեսելուժ ամանակն է: Բայց նշածս երկվությունը դեռևս կար: Այս երկրի մարդիկ չեն վստահում այս հողերին: 2004-2005 թթ. ԵՄ-ին ինտեգրվելու գործընթացն էր, իսկ 2007 թ. էլ քրիստոնյաների սպանությունները տեղի ունեցան: Այս երկրում մակընթացությունները շատ են: Թեև 2-րդ սահմանադրական շրջանում բոլորը գոռում էին՝ «Մեզանից յուրաքանչյուրը քաղաքացի է», սակայն շատ չանցած տեղահանություններ սկսեցին: Այդ իսկ պատճառով մի կողմից բոլորը գոտեպնդվում են, օրինակ՝ միասին կարողանում ենք մեր ձայնը բարձրացնել, Թաքսիմում էլ ոգեկոչմանը գնալ, սակայն մյուս կողմից էլ մտահոգություն կա, թե նորից խավար շրջան կգա, թե՞ ոչ: Հիմա չեմ կարծում, թե ամբողջությամբ վտանգն անցել է: Ե՛վ ես, և՛ իմ շրջապատը դեռևս տագնապներ ունենք: Օրինակ՝ թաղամասում, որտեղ ես եմ ապրում, հարևաններս անգամ Բերքին Էլվանի ցույցերին մասնակցելու վերաբերյալ ասում էին՝ «Որդի՛ս, Աստծո սիրուն, այս երկրում իրավիճակը չլարենք,  այդպիսի բաների մի մասնակցեք, ցույցերը վերջում մեր գլխին են ջարդելու», որովհետև Թուրքիայում միշտ էլ սա է եղել:

Եթե 10 տարով հետ գնանք, ապա այսօրվա Թուրքիայում որոշ հարցեր շատ ավելի հանգիստ են քննարկվում, բազմաթիվ տաբուներ են ջարդվել, ըստ ձեզ Թուրքիան, այն կետից, որին հասել է, հետ քայլ կարո՞ղ է կատարել:

Ս.Ք. Թուրքիայում առաջընթացը մշտապես Մեհթեր (ենիչերիների նվագախմբի քայլերգ-Ա.Ք.) քայլերգի նման է եղել՝ 3 քայլ առաջ, 2 քայլ հետ, նորից 3 քայլ առաջ, իսկ թե երբ այդ 2 հետքայլը կլինի, երբեք չես իմանա:

Սերդար Քորուջու – CNN Türk-ում աշխատում է որպես խմբագիր: «Ռադիքալ», «Ակօս», «Էքսպրես» և «Բիրգյուն» թերթերում լուրեր է պատրաստել, հոդվածները լույսեն տեսել «Թարաֆ» թերթում և «Միլլիյեթ»-ի գրքերի մասին հավելվածում: 2009 թ. «Գյունջել» հրատարակչությունը հրատարակել է Ս. Քորուջուի «Քրդական հարցն ըստ օտար լրագրողների», իսկ 2014 թ.՝ «Սիրիան հողին հավասարվելուց հետո»:

Արիս Նալջը – İMC հեռուստաընկերության լուրերի բաժնի տնօրենն է, ինչպես նաև պատրաստում է «Կամուրջ» հաղորդումը: Գրումէ T 24 կայքում: Նրա հոդվածները լույս են տեսել«Ակօս»,«Բիրգյուն», «Էվրենսել», «Օզգյուրգյունդեմ»,  «Ռադիքալ»և «Զաման» թերթերում:

Տպել
Կարդացեք նաև
Ամբողջը
Վրացի խորհրդարանականներն այցելել են Ծիծեռնակաբերդի հուշահամալիր
Հյուրերը ծաղիկներ են խոնարհել Հայոց ցեղասպանության զոհերի հիշատակը...
Թուրքիան երբեք չի ճանաչել Հայոց ցեղասպանությունը եւ շարունակում է պանթյուրքական օրակարգը Կովկասում. Լեմկինի ինստիտուտ
Թուրքիան երբեք չի ճանաչել Հայոց ցեղասպանությունը...
Ֆրանսիայի ԱԺ Ֆրանսիա-Հայաստան բարեկամական խումբն այցելել է Հայոց ցեղասպանության հուշահամալիր
Հյուրերը շրջեցին նաև Հայոց ցեղասպանության թանգարանում, ՀՑԹԻ ավագ էքսկուրսավար Հասմիկ Մարտիրոսյանի ուղեկցությամբ ծանոթացան մշտական...
Նորվեգիայի ԱԳՆ պետքարտուղարն այցելել է Հայոց ցեղասպանության հուշահամալիր
ՀՑԹԻ տնօրենն անդրադարձ կատարեց նաև Ծիծեռնակաբերդի տարածքում անցյալ դարավերջին Ադրբեջանի Սումգայիթ...
Թուրքական դատարանը «Հայոց ցեղասպանություն» արտահայատությունը խոսքի ազատության մեջ է դիտարկել
Դիարբեքիրի փաստաբանների պալատի նախկին նախագահի եւ անդամների կողմից կազմակերպված Հայոց ցեղասպանության տարելիցի նվիրված հիշատակի միջոցառմանը...
Կիպրոսի ԱԳ նախարարը հարգանքի տուրք է մատուցել Հայոց ցեղասպանության զոհերի հիշատակին
Այնուհետև նախարարն այցելել է Հայոց ցեղասպանության թանգարան-ինստիտուտ...
Ամենաշատ