Արցախի Տիգրանակերտի արշավախմբի ղեկավար, հնագետ Համլետ Պետրոսյանը NEWS.am-ի թղթակցի հետ զրույցում ամփոփել է 10 տարվա պեղումների արդյունքները:

Պարոն Պետրոսյան, արդեն 10 տարի պեղումներ են իրականացվում Տիգրանակերտում: Գո՞հ եք արդյունքներից:

Որոշ չափով այո: Առաջին տարիների պեղումները ցույց են տվել, որ մենք գործ ունենք հզոր մշակութային ֆենոմենի հետ: Շատ լավ է, որ բացված պատերը, կառույցները ցույց են տալիս քաղաք, որը ոչ միայն դասական քաղաքակրթական ոճով է կառուցվել, այլեւ մեծ մասամբ պահպանվել է:

Ցավոք, Տիգրանակերտում այդպես էլ չկարողացանք աշխատել այնպես, ինչպես աշխարհում ընդունված բազմաթիվ նման դեպքերում է, երբ պետությունը հատուկ քաղաքականություն է վարում՝ կարեւորելով, որ այն պետք է շատ արագ մանրամասնորեն ներկայացվի աշխարհին, դառնա մշակութային քաղաքականության հիմնաձողերից մեկը: Այս առումով գոհ չեմ:

Սակայն չպետք է մոռանանք, որ մեզ ֆինանսավորում են Արցախի իշխանությունները, որոնք տարեկան միջինը 20 մլն դրամ են տրամադրում: Ցանկացած մեկը քմծիծաղ կտա գումարների վրա, որոնք ծախսվել են պեղումներն ու հետռազոտություններն իրականացնելու վրա:

Դժգոհ չեմ, երեւի սա է մեր իշխանության կարելիությունը, գուցե ինչ որ տեղ էլ մեր հասարակության մեջ մշակույթի դերակատարման կարեւորության գնահատականը: Ես ավելին չեմ կարող ասել:

Մյուս կողմից էլ ես գիտեմ, որ տարեկան տասնապատիկ շատ ավելի մեծ գումարներ են հատկացվում մշակութային հազար ու մի այսպես կոչված նախաձեռնությունների վրա, որոնք անհետ գնում, կորում են:

Այնուամենայնիվ, 200 մլն դրամ Տիգրանակերտի վրա ծախսելով՝ մենք այսօր ունենք մի քաղաք, որն իր ընդարձակությամբ, ճարտարապետությամբ, հնագիտական նյութերով, սրբազանությամբ հարյուրապատիկ ավելի մեծ ազդեցություն ունի մեր հասարակության վրա:

Միեւնույն ժամանակ, ես մտածում էի՝ Տիգրանակերտն այնպիսի հայտնահործություն է, որ լրջագույնս պետք է ներկայացվեր: Այսօր մենք ավելի քիչ ենք արել, քան քաղաքն է իրեն ներկայացնում: Պետք է շնորհակալություն հայտնել Տիգրանակերտին, որ այդքան քաղաքակրթական է, դիտարժան, քան այն ջանքերին, որոնք մենք ենք թափել՝ այն դիտարժան դարձնելու համար:

Պարոն Պետրոսյան, երբ 2005թ. սկսվեցին պեղումները, հասարակությունը ոգեւորված էր, այսօր կարծես թե հետաքրքրությունը Տիգրանակերտի հանդեպ մարել է:

Չեմ կարծում, որ ոգեւորությունն այսօր պակաս է: Եթե զուտ նկատի ունենանք մարդկանց, ն

րանց ոգեւորությունն այսօր էլ կա: Բավական է Տիգրանակերտի տպավորությունների գիրքը՝ դրանում համոզվելու համար: Տարեկան 30-35 հազար այցելու ունի Տիգրանակերտը, որը փոքր ցուցանիշ չէ՝ հաշվի առնելով քաղաքի հեռու լինելը:

Գիտե՞ք ոնց է. մի մեծ բան գտնվեց եւ մնաց ամբողջությամբ չբացահայտված: Մենք հնարավորություն չտվեցինք՝ նրան բացվելու, բացահայտվելու: Այստեղ իրոք մտորելու տեղիք կա, բայց ես չեմ զգացել, որ Տիգրանակերտն առաջ մեծ ոգեւորությամբ էր ընկալվում, հիմա պակաս ոգեւորությամբ:

Այստեղ խնդիրն այն է, որ հայկական պետությունը ծավալվել է մինչեւ Քուր, եւ Տիգրանը՝ որպես պետության ամենագլխավորը, մեծ նախաձեռնություններ է իրականացրել՝ ներառելով նաեւ Փոքրասիական եւ մերձավորարեւելյան քաղաքակրթության ամբողջ ներուժը: Այսինքն, սա միայն ղարաբաղցիների կամ հայերի ստեղծագործությունը չէ, հենց սա մենք չենք ներկայացրել, որ սա մարդկության մեծ ժառանգություն է, այ դրան մենք չենք հասել:

Հնարավո՞ր չի եղել այս տարիների ընթացքում արտերկրից ֆինանսավորում ապահովել՝ Տիգրանակերտի պեղումներն ավարտելու համար:

Ինձ շատ հաճախ շփոթում են այս բնագավառի մենեջերի կամ բարեգործի հետ: Ես հնագետ եմ, ժամանակին դիմել եմ բոլոր պաշտոնյաներին՝ խնդրելով ֆինանսավորել, իսկ միջազգային կազմակերպությունները նույնիսկ դեմ են մեր պեղումներին: Ես կարող եմ նույնիսկ ասել, որ 4-5 տարի առաջ նույնիսկ մի մեծ կազմակերպություն էր ստեղծվել՝ ընդդեմ Տիգրանակերտի: Այնտեղ ներգրավված են եղել նաեւ հայ մտավորականներ, որոնք կարծում էին՝ մեր պեղումները գրավյալ տարածքներում մշակութային գործունեության ծավալում է, որի իրավունքը մենք չունեինք, Տիգրանակերտի պեղումները խանգարում են երկու ժողովուրդների հաշտություն փնտրելու հնարավորություններին:

Այսօր մենք ունենք միջազգային կազմակերպությունների անդամներ, որոնք գալիս են իրենց արձակուրդի հաշվին եւ այստեղ պեղումներ իրականացնում:

Նշեցիք, որ Տիգրանակերտի դեմ ստեղծված նախաձեռնություն կա: Ովքե՞ր են կանգնած այդ նախաձեռնության հետեւում:

Այս հարցին շատ դժվար է պատասխանել, քանի որ չեմ էլ փորձել պարզել՝ ովքեր են: Այն որ կա օտարի ծառայելու միտում, դա հաստատ է: ԱՄՆ-ում կան չինովնիկներ, որոնք դեմ են եղել պեղումներին, ու այսօր այդ մարդիկ մեծ պատիվների են արժանանում Հայաստանում:

2005թ. Ձեր մի հարցազրույցում նշել եք, որ պեղումներն ամբողջությամբ ավարտելու համար 15-20 տարի է անհրաժեշտ: Արդյոք տեղավորվո՞ւմ եք ժամկետների մեջ: 5 տարի անց Տիգրանակերտն ամբողջական տեսքը կունենա՞նք:

Պեղումները կատարելու համար հետազոտողն իրեն պիտի մարդ զգա, կարգավիճակ ունենա: Օրեր առաջ նախանձով կարդացի, որ Թուրքիայում Ուրարտական հայտնի հնավայրերից մեկը պեղած անձնավորության համար իշխանությունները 10 տարով հատուկ պետական ծրագիր են մշակել: Եթե Հայաստանն էլ կիսով չափ այդպես վարվեր, բայց իրենք ասում են՝ հնավայրն Արցախում է գտնվում, իսկ Արցախի համար մենք առանց այն էլ շատ բան ենք անում:

10 տարի անց, իհարկե, մենք քաղաքն ավելի լավ ենք պատկերացնում, բայց 70 հեկտարից մենք պեղել ենք ընդամենը 10 հեկտարը, նույնն է՝ մարդու մի աչքի բիբը տեսնես միայն:

Զրուցեց Աիդա Հովհաննիսյանը